Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
karvanları müşayiət edirdilər. Onların bəziləri quruyla Qəndəhar və Herat yolu ilə<br />
Xəzər dənizinə doğru gedirdilər; lakin hindlilər kiçik qruplar halında hərəkət edir,<br />
müsəlmanlar tərəfindən incidilmələrindən acı-acı şikayətlənirdilər. 38<br />
1796-cı ildə Bakıda olmuş Marşall fon Biberşteyn Bakıdan Xəzər dənizində<br />
yeganə böyük və rahat liman kimi danışır: "Bakı limanı (Şirvanın) duz və bitum<br />
hopmuş ən quru hissəsidir. Lakin torpağın bu xüsusiyyəti duz, petrol və neft<br />
ticarətindən xeyli gəlir götürən şəhər üçün sərvət mənbəyidir". 39 Bundan başqa o,<br />
xüsusilə köhnə Şamaxı şəhərinin süqutundan (1734-cü il - S.A.) sonra Şirvanı və qonşu<br />
əyalətləri daim narahat edən iğtişaşlar vaxtından Bakıda ticarətin xeyli azaldığını qeyd<br />
edir. Duz buradan böyük miqdarda yeni Şamaxıya və daha uzağa aparılırdı. Neftin əsas<br />
satış bazarı isə Gilan idi. 40<br />
Bakıda ticarətin 1796-cı ildə Biberşteynin qeyd etdiyi tənəzzülü, yəqin ki,<br />
1795-1797-ci il müharibələri, Ağaməhəmməd xanın qoşunlarının törətdiyi dağıntılarla<br />
bağlı idi. 1796-cı ildə general Zubovun qoşunları ilə birlikdə Bakıda olmuş Artemi<br />
Araratskinin məlumatına görə şəhərdə bahalıq elə bir həddə çatmışdı ki, yumurtanın<br />
biri 20 qəpiyə satılırdı. 41<br />
1797-ci ildə Şirvanda, Bakıda, Şamaxıda və digər yerlərdə aclıq tüğyan edirdi.<br />
"Torpaqda çox az miqdarda arpa axtarıb tapmaq olurdu və onun çörəyi ən azı 15 gümüş<br />
manat idi..." 42<br />
1798-ci ildən etibarən Bakı xanlığında və digər xanlıqlarda şəhərlərin vəziyyəti<br />
yaxşılaşmağa başladı. Rusiya ilə ticarət əlaqələri bərpa olundu.<br />
Fransız səyyahı Q.A.Olivye 1798-ci ildə Bakıda, Ənzəlidə və Salyanda<br />
faktoriyaları olan rusların ticarəti haqqında məlumat verir. Rus tacirləri bu limanlardan<br />
Həştərxana Gilan və Şirvan ipəyi, pambıq, düyü, quru meyvə, pambıq parça, bəzi xalis<br />
ipək, yaxud ipək və pambıq qarışıq parçalar, zərlə işlənmiş ipək kəmərlər, boyaqkökü,<br />
həsir, zirə, küncüt yağı və bəzi dərman maddələri, xaş xaş, ulduzvari cirə, mirra, ənbər<br />
və i.a. aparırdılar. Rus tacirləri bu malların əvəzində at və digər heyvan dərisi, bəzi qaba<br />
mahud növləri, məxmər, atlas, muar və digər Lion parçaları verirdilər. Tacirlər, habelə<br />
Hollandiyadan və İngiltərədən gətirilən az miqdarda koşenil (qırmızı boyaq), indiqo<br />
(tünd sürməyi boyaq) da satırdılar. Onlar qiymətli xəzlər də təklif edirdilər. Lakin yerli<br />
əhali daha çox quzu dərisindən istifadə etdiklərindən xəz çox az satılırdı. Halbuki<br />
Türkiyədə onlara tələbat böyük idi. 43 Rusiyaya İrandan Bakı vasitəsilə ipəyin emalında<br />
istifadə edilən gəvən kitrəsi də aparılırdı. 44<br />
Olivyenin məlumatından göründüyü kimi rus tacirləri vasitəçiliklə də məşğul<br />
olur, Bakıda öz ölkələrinin malları ilə yanaşı, Fransadan, İngiltərədən və digər<br />
ölkələrdən gətirilən əcnəbi malları da satırdılar.<br />
XVIII əsrin sonunda Bakını təsvir edən ingilis missioneri M.Tuk Bakıda<br />
ticarətin Dərbənddəkindən daha əhəmiyyətli olduğunu qeyd edir. Bakı, başlıca olaraq,<br />
xamna və ipək məmulatları aldığı Şamaxı ilə ticarət aparır. Orada, adətən, rus konsulu<br />
var. 45 Bakı ərazisində XVIII əsrə aid Şamaxıda kəsilmiş xeyli miqdarda sikkə tapılması<br />
da Şamaxı ilə geniş ticarət aparıldığına dəlalət edir. 46<br />
XVIII əsrin sonlarında Bakıda olmuş məşhur <strong>Azərbaycan</strong> səyyahı və alimi<br />
223
Change language