Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
feodal emalatxana-karxanalarında çalışan sənətkarlar. Abşerondakı Xilə kəndində<br />
xalça karxanası var idi.<br />
Xalçaçılıqla həm karxanada kişilər, həm də evlərdə qadınlar məşğul olurdu.<br />
Karxanada çalışan xalçaçılar ağır şəraitdə işləyirdilər. Xalçaçı sənətkar bir çox hallarda<br />
ailəsi ilə birlikdə gündəlik normanı yerinə yetirməyə çalışaraq, bütün gün ərzində<br />
dəzgahın arxasından qalxmırdı. Karxana sahibləri, hətta uşaq əməyindən də istifadə<br />
edərək toxucu sənətkarları amansızcasına istismar edirdilər. 132<br />
Böyük sənətkarlıq karxanaları Şirvanın iri şəhərlərinin demək olar ki, hamısında<br />
var idi. Onlarda bəylərbəyinin və Şirvanın iri feodallarının sarayları üçün alınan, habelə<br />
şaha və elçilərə bəxşiş edilən böyük miqdarda bahalı parça və paltar, xalça, silah,<br />
qab-qacaq istehsal olunurdu. 133 Bazarlar feodalların göstərilən şeylərə olan tələbatını<br />
ödəmədiyindən onlar həmin şeyləri bu məqsədlə yaradılmış karxanalara sifariş<br />
edirdilər. Karxana təsisatı XVII əsrdən xeyli əvvəl mövcud olmuşdur. Yaxın Şərq<br />
şəhərlərində hələ Xilafət dövründən mövcud olan iri dövlət emalatxanaları qul<br />
sənətkarlardan istifadə edən monqollar dövründə geniş vüsət almışdı. 134 Əmtəə-pul<br />
münasibətlərinin inkişafı ilə əlaqədar XVII əsrdə və XVIII əsrin birinci yarısında<br />
karxanalar keçən əsrlərdəki karxanalardan bazar üçün əmtəə istehsal edən və feodallara<br />
işləyən nisbətən müstəqil ixtisaslı sənətkarların çalışdığı manufaktura istehsalı<br />
əlamətləri ilə fərqlənirdi. 135 Lakin feodal istehsal üsulu karxanaların əsl Avropa tipli<br />
manufaktura kimi inkişaf etməsini ləngidirdi. Bizim əlimizdə karxanaların daxili<br />
quruluşuna dair mənbələrin məlumatı yoxdur. Lakin Şardenin, de Tevonun, dü Manın<br />
və başqa səyyahların Səfəvilər dövləti şəhərlərində sənətkarlıq istehsalı haqqında<br />
məlumatları burada əməyin texniki bölgüsünün mövcud olduğunu ehtimal etməyə<br />
imkan verir. Karxanalar, ehtimal ki, ayrı-ayrı sənətkarlıq istehsalı sahələri üzrə<br />
yaradılırdı. <strong>Azərbaycan</strong> şəhərlərində xalça, parça, paltar, silah, keramika və digər<br />
məmulatlar istehsal olunan karxanalar var idi. Şəhərlərdə karxanalardan başqa, bazar<br />
üçün sənətkarlıq məmulatları hazırlanan sənətkar dükanları da mövcud idi. 136<br />
Şardenin qeyd etdiyinə görə, sənətkarlar ağıllı, dözümlü idilər və əgər əməkləri<br />
səxavətlə ödənilsəydi onlar çox əla işləyərdilər. 137 Sənətkarların əməyi onların sexlərdə<br />
birləşərək, bazar üçün sərbəst şəkildə mal istehsal edib satdıqları Avropada, müstəqil<br />
şəhər-kommunalarda olduğu kimi stimullaşdırılmırdı. Şəhərdə, yaxud onun ətrafında,<br />
ehtimal ki, "Bakı qumaşı" adı ilə tanınan pambıq parça toxunan toxuculuq karxanaları<br />
var idi. Karxanaların, bazarların, ticarət dükanlarının, karvansaraların, istehsal<br />
vasitələrinin və xammalın sahibi olan feodallardan asılı vəziyyətdə olan sənətkarlar<br />
cüzi haqq alırdılar. Bizim əlimizdə karxanalarda işləyən sənətkarların sayı haqqında<br />
məlu mat yoxdur. Ehtimal ki, xalçaçılıq və toxuculuq emalatxanalarında onların sayı 5-6<br />
nəfərdən çox olmurdu.<br />
Təkbaşına işləyən sənətkarlar müxtəlif vergilər verir və feodal<br />
mükəlləfiyyətlərini yerinə yetirirdilər. Sənətkar emalatxanalarının bəziləri vəqfə<br />
məxsus idi. Həmin emalatxanalarda çalışan sənətkarlar mütəvəlliyə məhsul, yaxud pul<br />
rentası verirdilər. Bakı sənətkarları, ehtimal ki, <strong>Azərbaycan</strong>ın başqa şəhərlərində<br />
olduğu kimi, sex təşkilatlarında (əsnaflıq, yaxud həmkarlıq) birləş mişdilər. Lakin bu<br />
199
Change language