Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
mərzbanlarına tabe edilmişdilər.<br />
Bizans tarixçisi Menandrın məlumatına görə, savirlər 575-ci ildə Kür və Araz<br />
çayları arasındakı torpaqlara və Kür çayının şimal-qərb sahillərinə köçürüldülər. 30<br />
Savirlərin adı A zərbaycan toponimikasında Qala Suvar, Bilə Suvar yer adlarında əksini<br />
tapmışdır; buradakı " Bilə" komponenti şəhər, yer deməkdir. VI əsrin ortalarında<br />
Dağıstanda Albaniya ilə sərhəd yaxınlığında savirlərin sayı yüz minə yaxın idi. 31 Həmin<br />
vaxtlar və ondan əvvəl olan Dərbənd keçidindən Albaniyaya tez-tez basqınlar edirdilər.<br />
VI əsrin ortala-rınadək Qafqazda ən güclü və çoxsaylı xalq olan savirlər Dərbənddən<br />
savir yaşayış yerlərinin mərkəzi olan Qəbələyədək bütün Şimali A lbaniyanı (Şirvan və<br />
Arran) zəbt edərək 100 ildən çox burada qaldılar. 32 Ehtimal ki, savirlərin çoxu avtoxton<br />
əhali ilə qaynayıb-qarışaraq oturaq həyat tərzinə keçmişlər. Bu ünsiyyət Arranda və<br />
Şirvanda türk dilinin yayılmasına kömək göstərmişdir. Sonralar, h. 117 (735/6)-ci ildə<br />
ərəb sərkərdəsi, Şirvan və Arran valisi Mərvan ibn Məhəmməd xəzərlərin ölkəsinə<br />
soxulmuş və 40 min türk əsiri tutaraq Samur və Şəbəran çayları arasındakı düzənlikdə<br />
yerləşdirmişdi. 33<br />
Beləliklə, eramızın VI əsrində və sonralar türklərin Arran, Şirvan və<br />
<strong>Azərbaycan</strong>a intensiv surətdə miqrasiyası baş vermişdir.<br />
Abşeronun toponimikasında türk ünsürlərinin mövcudluğu (Sabunçu, Qobu,<br />
Türkan, Güzdək və i.a.) müxtəlif türk tayfalarının Qafqaz A lbaniyası bölgəsinə, o<br />
cümlədən Abşerona gəlməsinə dair narrativ və lapidar mənbələrin məlumatlarını təsdiq<br />
edir və erkən orta əsrlər dövründən, eramızın ilk əsrlərindən ölkədə türkləşmə (hunlar)<br />
Prosesinin getdiyini və daha sonralar, VI-VIII əsrlərdə bunun intensiv şəkil aldığını<br />
göstərir. Arxeoloji məlumatlar isə qədim türk tayfalarının Abşeronda və <strong>Azərbaycan</strong>da<br />
eramızdan xeyli əvvəl yaşadığına dəlalət edir.<br />
Gətirilən faktlar ərəblərin VIII əsrin birinci çərəyində <strong>Azərbaycan</strong>da və<br />
Dağıstanda tam və qəti şəkildə möhkəmlənmədiyini və sonralar da aramsız olaraq bu<br />
ölkələrə basqın edən türklərlə müharibələr apardığını göstərir. Görünür, ərəblər<br />
<strong>Azərbaycan</strong>da yalnız VIII əsrin ikinci yarısında, türk xaqanlığının süqutundan sonra<br />
möhkəmlənmişlər.<br />
VIII-X əsrlərdə Bakıda baş vermiş siyasi hadisələr haqqında məlumatımız çox<br />
pərakəndədir. Ərəb müəllifləri Bakının adını çəkmədən Şirvanın şəhər və digər<br />
yerlərində əhalinin ağır vergilər, zülm və istismarla bağlı ərəb ağalığı əleyhinə üsyanları<br />
haqqında məlumat verirlər. 34 Bu və ya digər əyalət xəlifəyə itaətsizlik göstərərək, istila<br />
dövründə ərəb valiləri ilə bağlanmış müqavilələri pozaraq üsyan qaldırdıqda onlar<br />
amansızcasına yatırılırdı. 35 Hələ Sasanilər dövründə Sasani dövlətinin əlahiddə, strateji<br />
cəhətdən mühüm əyaləti olan Şirvan ərəb hökmranlığı dövründə ərəblərin böyük diqqət<br />
yetirdiyi ən iri siyasi quruma çevrildi. Ehtimal ki, Abşeron, mərkəzi Bakı olmaqla,<br />
Şirvan vilayətinin tərkibinə daxil olan əlahiddə inzibati vahid olmuşdur.<br />
<strong>Azərbaycan</strong> Ərəb xilafəti tərəfindən istila olunarkən Bakı, Şamaxı, Dərbənd və<br />
b. şəhərlərin daxil olduğu Şirvan vilayətinin hakimləri Şirvanşahlar idi. Ərəb müəllifləri<br />
onlar haqqında IX əsrin əvvəllərindən məlumat vermişlər. İbn Xordadbeh (IX əsr)<br />
Sasani imperiyasının şah I Ərdəşir (224-240) tərəfindən şah titulu bəxş edilmiş bir sıra<br />
41
Change language