Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
qəbirdaşları qalmışdır. 214 Abşeronda rəsmlərlə və heykəltəraşlıq elementləri ilə<br />
bəzədilmiş başdaşlarında da təsadüf edilir. Şüvəlan kəndindəki köhnə qəbiristanda<br />
qabartma əjdaha təsviri olan daş lövhə aşkar olunmuşdur. 215 Bütün bu heykəltəraşlıq<br />
əsərləri həmin dövrdə bədii sənətlərin, o cümlədən heykəltəraşlığın inkişafından xəbər<br />
verir.<br />
Şirvanşahlar sarayında Divanxana köşkünün və türbənin baştağlarındakı daş<br />
üzərində bədii oyma işləri nəqqaş rəssamların, həkkakların yüksək sənətkarlığını<br />
göstərir. Şirvanşahlar sarayındakı gözəl xalça ornamentləri ilə bəzədilmiş başdaşındakı<br />
kitabə Xəlilüllahın hökmranlıq dövrünə aiddir. Kitabədə deyilir: "Bu nurlu qəbir və<br />
təmizləyici məşhər və səcdə edilən məqbərə rəhmətlik şeyx Bəhlulun oğlu mərhum,<br />
günahları bağışlanmış, böyük Allahın mərhəmətini qazanmış xoşbəxt şəhid, əzəmətli,<br />
ağıllı, kəramətli, ən böyük əmir, səxavət və şücaət sahibi, dünya əmirlərinin başçısı<br />
Əmir Təhmurəsindir. Hicri 863-cü il, cəmadiyül-axir ayı (5.IV-4.V.1459-cu il)" 216<br />
Kitabədən göründüyü kimi, əmir Xəlilüllahın əmisi oğlu və atası şeyx Bəhlul kimi<br />
şirvanşah qoşunlarının baş sərkərdəsi olmuşdur. O, ehtimal ki, Şirvanda, Xəlilüllahla<br />
şeyx Cüneyd arasındakı vuruşmada həlak olmuşdur. Bunu onun ölüm tarixi də göstərir.<br />
Abşeronun Zığ kəndində nəbati xalça naxışları, ərəb və fars dillərində<br />
kitabələrlə bəzədilmiş başdaşı XV əsrdə Abşeronda dekorativ sənətin inkişaf etdiyini<br />
göstərir. 217 Kitabədə müharibədə həlak olmuş əmir Zülqərneyn ibn əmir İsgəndər<br />
Dərbəndinin ölü mündən xəbər verilir. Bu, onun dərbəndli, adlı-sanlı nəsildən olduğunu<br />
və əmir titulu daşıdığını göstərir. Onun ölüm ili - h.852 (1448)-ci il - I Xəlilüllahın<br />
hakimiyyəti dövrünə düşür. Kitabənin məzmunu belədir: "Bu qəbir mərhum, xoşbəxt<br />
şəhid əmir Zülqərneyn bin əmir İsgəndər Dərbəndinindir. Səkkiz yüz əlli ikinci il (h.852<br />
(1448)-ci il - S. A.) Biz Bab əl-Əbvab - Dərbəndin pak torpağında ürəyimizin qanı ilə<br />
oğul böyütdük. Biz, ata-anası və qohum-əqrəbası onun nazənin üzündən şadlanırdıq...<br />
kökündən qopardı. Sənin cavan cismin qızıl gül kimi torpağa səpələndi, ömür köynəyin<br />
qönçə ləçəkləri kimi parça-parça oldu. Sənin gözəl vücudunu torpaqda axtarsaq da...<br />
Allah torpağını pak eləsin. Kaş əcəl tikanı sənin ayağına batan gün taleyin əli ölüm<br />
qılıncını mənim başıma endirəydi, ta bu gün gözlərim dünyanı sənsiz görməyəydi.<br />
Başıma kül ələnmiş halda sənin qəbrin önündə dayanmışam". 218<br />
Fars dilində yazılmış bu şeir XV əsrdə Abşeronda yayılmış mərsiyə<br />
nümunəsidir.<br />
Abşeronun XI-XV ərslərə aid epiqrafik abidələrinin öyrənilməsi məscidlərdəki,<br />
türbələrdəki, başdaşlarındakı kitabələrin çoxunun ərəb dilində, bəzilərinin isə, məsələn,<br />
Bayıl buxtasındakı sualtı imarətin divarlarındakı XIII-XIV əsrlərə aid kitabələrin<br />
Olcaytunun yarlığının farsca olduğunu müəyyənləşdirməyə imkan vermişdir. Beləliklə,<br />
X-XIV əsrlərdə Abşeronda rəsmi dövlət dili olan ərəb dili ilə yanaşı, fars dili də<br />
işlənmişdir. Lakin folklor nümunələri yerli dillərdə yaradılırdı.<br />
Bakı şəhəri əhalisinin danışıq dili XIV əsrin sonunda və XV əsrin əvvəllində<br />
Bakıda yaşayan böyük <strong>Azərbaycan</strong> şairi Nəsimi, Bədr Şirvani və başqa şairlərin<br />
yazıb-yaratdığı türk dili idi.<br />
Həsənoğlunun müasiri olan Bakı şairi Nasirin (XIV əsrin əvvəli) bakılıların bir<br />
134
Change language