Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
olunmuş və ömrünün sonunadək h. 185 (801)-ci ilədək hökmranlıq etmiş, Bərdədə<br />
ölmüş və orada da dəfn olunmuşdur. Mənbədə onun ölümünün təfsilatı belə nəql edilir.<br />
"Söyləyirlər ki, bir qonaqlıqda ona bir gözəl qız bağışlayırlar, o, məclisi tərk edərək<br />
qızla intim əlaqəyə girir və onun ağuşunda ölür. Bu, Bərdədə olmuşdur..." 43<br />
Sonrakı hakimlər - onun oğulları və bu sülalənin digər nümayəndələri<br />
müstəqilliyə cəhd göstərərək Xilafət əleyhinə üsyanlar qaldıran qonşuları gürcülər və<br />
şəkililərlə feodal müharibələri aparmışlar. Onlar torpaqlarına basqın edən xəzərlər və<br />
alanlarla da vuruşmuşlar. h.237 (851)-ci ildə xəlifə Mütəvəkkil Bab əl-Əbvab<br />
(Dərbənd) şəhərini ondan asılı olan torpaqlarla birlikdə iqta kimi Məhəmməd ibn<br />
Xalidə bağışladı. Buna görə də sonra gələn şirvanşahlar Dərbəndə özlərinin iqta mülkü<br />
kimi baxmış və bu torpaqlara sahiblik iddiası edərək Dərbənd Haşimilər sülaləsinin<br />
yerli hakimləri ilə daim müharibələr aparmışlar.<br />
Xilafətin mərkəzi hakimiyyətinin zəiflədiyi bir məqamda, h.247 (861)-ci ildə,<br />
xəlifə Mütəvəkkil öldürüldükdən sonra Heysəm ibn Xalid qədim İran "şirvanşah"<br />
titulunu 44 qəbul edərək müstəqil hökmdar kimi hakimiyyət sürməyə başladı. Həmin<br />
vaxtdan etibarən Məzyədi Şirvanşahlar sülaləsinin nümayəndələri öz iqta torpaqlarında<br />
irsi vassallara çevrildilər. Dərbənd və Dağıstanın bir hissəsi vaxtaşırı Şirvanşahların<br />
torpaqlarına daxil edilirdi. Məzyədi Şirvanşahlar sülaləsinin Layzan qolunun<br />
güclənməsi Layzanın Şirvanı işğal etməsi ilə nəticələndi. "Tarix əl-Bab"ın verdiyi<br />
məlumata görə, h.305 (917)-ci ildə atasının əmisi oğlu - şirvanşah Əli ibn Heysəmi<br />
öldürən Layzan hakimi Layzanşah Əbu Tahir Yəzid ibn Məhəmməd Şirvanı işğal etdi<br />
və h.306 (918)-cı ildə Şirvan torpağında Yəzidiyyə şəhərini saldırdı. 45 Burada söhbət<br />
həmin vaxtdan xeyli əvvəl mövcud olmuş Şamaxı şəhərinin ətrafında istehkamlar<br />
tikilməsindən gedir. Əbu Tahir Yəzidin ekspansiya siyasəti Layzanın güclənməsi və<br />
şirvanşah Əli ibn Heysəmin Şəndanla və Bakı yaxın lığında ruslarla mübarizədə hərbi<br />
uğursuzluqları ilə bağlı idi.<br />
Şirvana türklərdən başqa, ruslar da dəfələrlə basqın edirdilər. Mənbələrdə<br />
rusların artıq VII əsrin birinci yarısında Xəzər dənizinin cənub-qərb sahillərini talan<br />
etdiklərinə, Şirvanşahların və Dərbənd hakimlərinin bu basqınlara qarşı mübarizə<br />
apardıqlarına dair məlumatlar vardır. 46<br />
Xəzər dənizinin əhalisi sıx olan cənub-qərb sahilləri ta qədimdən yadelli<br />
işğalçıların diqqətini cəlb edirdi. Öz gəmilərində ticarət məqsədilə Xəzər sahillərinə<br />
üzüb gələn rus tacirləri bu diyara yaxşı bələd idilər, türklər və xəzərlər kimi <strong>Azərbaycan</strong><br />
vilayətlərinin zənginliyi barədə məlumatları yayırdılar. 47 Ruslar təqribən 914-cü ildə<br />
Bakı sahillərinə basqın etdilər. "...Qarətçi rus dəstələri nabələd deyildilər və ta<br />
qədimdən Şərqi Avropa ölkələri, Qafqaz və İranla qızğın mal mübadiləsi apardıqları,<br />
yaxşı tanıdıqları yolla gəlirdilər". 48<br />
Məsudi rusların bu yürüşünü çox müfəssəl təsvir etmişdir. O göstərir ki, h.300<br />
(912-913)-cü ildən sonra rusların hərəsində yüz adam olan 500-ə qədər gəmisi Don çayı<br />
ilə yuxarı qalxaraq Xəzər boyuna qədər gəldi. Rus gəmiləri xəzərlərin körfəzin ağzını<br />
qoruyan gözətçi postuna çatdıqda qənimətin yarısını vəd etməklə Xəzər xaqanından<br />
onun ölkəsindən keçərək Volqaya, sonra isə üzü aşağı üzüb çayın mənsəbinə və Xəzər<br />
43
Change language