You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
üçün gəlmişdi və həmin kazaklar onun pulunu, altı yüz, yaxud yeddi yüz tümənlik<br />
malını əlindən aldılar, özünü isə yüz otuz tümənə dəyişdilər". 11<br />
Məlumdur ki, XVI-XVII əsrlər ərzində feodal zülmü və özbaşınalığı nəticəsində<br />
Rusiyanın cənub ucqarlarında təhkimçilikdən qaçmış kazakların icması yaranmışdı.<br />
Kazaklar rus dövləti ilə qonşu vilayətlərə basqınlar edirdilər.<br />
Kazak dəstələrinin Stepan Razinin başçılığı altında cənuba doğru hərəkəti də<br />
həmin basqınlardan biri idi. Razinin Xəzər səfəri kəndli üsyanının başlanğıcı, onun<br />
birinci mərhələsı idi. Stepan Razin öz hərəkatının ikinci mərhələsində Həştərxana və<br />
oradan da şimala doğru irəliləyərək, təhkimçilik və mütləqiyyət əleyhinə xalq kəndli<br />
üsyanına başçılıq etdi.<br />
Şarden çar Aleksey Mixayloviçin Razinlə əlaqəsinə dair maraqlı məlumat verir.<br />
Şardenin sözlərinə görə, Razin Xəzər dənizinin cənub-qərb sahillərinə, İran və<br />
<strong>Azərbaycan</strong>a İrandan rüsvayçılıqla qovulmuş rus elçilərinin təhqir olunmasına görə<br />
şahdan qisas alan çar Aleksey Mixayloviçin təhriki ilə yürüş etmişdi . 1664-cü ildə<br />
Moskva dövlətindən İsfahana zəngin hədiyyələrlə iki səfirdən və 800 məiyyətdən ibarət<br />
böyük bir elçilik gəlmişdi. Şah onları təmtəraqla qəbul edib, dəbdəbəli sarayda<br />
mehmanladı. Lakin tezliklə onların, əslində, gömrük haqqından qurtarmaq üçün çarın<br />
razılığı ilə İrana səfir adı altında ticarət məqsədilə gəlmiş tacirlər olduğu aşkara çıxdı.<br />
Onların İsfahanda, başqa mallardan savayı, təkcə səksən min tümənlik samur xəzi<br />
satdıqları güman edilirdi ki, bu da dörd milyon livrə bərabər idi. Abbas bu<br />
ikiüzlülükdən qəzəbləndi və ondan sonra elçilərə kobudluq və həqarətlə yanaşmağa<br />
başladılar, onları rəs mi cavabsız ölkədən qovdular. Onlardan biri öldü, ikincisi isə öz<br />
məiyyəti ilə heç bir ehtiram göstərilmədən, təhqir olunmuş şəkildə geri qayıtdı. Bu<br />
təhqirin qisasını almaq üçün çar Aleksey Mixayloviç kazakları Stepan Razinin başçılığı<br />
altında İrana və qonşu vilayətlərə basqın etməyə qızışdırdı. Çarın özünün bu haqda Şah<br />
Abbasa yazmağa cəsarəti çatmadı və yalnız onun ölümündən sonra, 1667-ci ildə<br />
müharibə elan etməkdən çəkinərək və İrana güclü zərbə endirmək istəyərək qisasını<br />
kazaklann əli ilə almaq qərarına gəldi. Çar bununla kazakların diqqətini öz<br />
torpaqlarından yayındırmağa çalışırdı. 12 Şarden bu fərziyyəsini şah sarayının rəsmi<br />
şəxslərindən aldığı məlumat əsasında irəli sürmüşdür.<br />
Şardenin məlumatına görə kazakların Xəzər dənizinin qərb sahillərinə basqını<br />
1667-ci ildə baş vermişdir. 1200 nəfərlik kazak dəstəsi onlara müqavimət göstərməyən<br />
bir neçə şəhəri qarət etmişdir. 13 Razin çoxlu əsir aldı. Yerli xanın qızı və oğlu da onların<br />
arasında idi. Əslən holland olub, Rusiyada hərbi xidmət edən Lüdviq Fabritsiusun<br />
Fransız səyyahı və zərgəri Şarden İrana 1666-cı ildəki ilk səyahəti zamanı uzun müddət<br />
İsfahanda yaşamışdır. O, həmin ölkəyə ikinci səyahətində 1671-ci ildən 1674-cü ilədək orada<br />
qalmışdır. Şarden Razinin basqınını həmin hadisələrin şahidi kimi təsvir edir.<br />
Lüdviq Fabritsius - Stepan Razinin İrana və <strong>Azərbaycan</strong>a yürüşünün müasiri və<br />
şahidi olmuşdur.<br />
145
Change language