Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
meydançalardadır. Həmin quyuların quru olduğu və sulu laylara gedib çatmadığı<br />
müəyyənləşdirilmişdir. Onların dərinliyi müxtəlif olub, 3 metrdən 15 metrə qədərdir.<br />
Ağızlarının diametri 0,7 metrdən 1,3 metrədəkdir. Görünür, həmin quyular saray<br />
tikilənədək qazılmışdır, belə ki, onların bəziləri saray divarlarının küncündə, bəziləri<br />
isə qapı astanasındadır. 70 Bu quyular təpənin sarayın tikilməsindən bir neçə əsr əvvəl<br />
yaşamış qədim əhalisindən xəbər verir. Onlardan taxıl və su saxlamaq məqsədilə və<br />
zibilxana kimi istifadə edilmişdir. Ehtimal ki, bəziləri kütləvi dəfn yeri olmuşdur.<br />
Divanxananın həyətində də ondan əvvəllər tikilmiş yaşayış evlərinin izləri qalmışdır.<br />
Onun həyətinin sahəsini əhatə edən balıqqulağına bənzəyən əhəngdaşının, demək olar<br />
ki, bütün üst təbəqəsində qədim bünövrələrin nişanələri gözə çarpır. 71<br />
Yuxarıda gətirilən qazıntı materialları göstərir ki, təpənin üstü VIII əsrdən xeyli<br />
əvvəl məskunlaş mış və qədim yaşayış yeri olmuş, eramızın I əsrinin əvvəlində isə onun<br />
ərazisində əhalisi sıx olan antik şəhərin məhəllələrindən biri yerləş mişdir. Erkən orta<br />
əsr şəhərinin ərazisi çox böyük bir sahəni tutaraq dənizin sahilinə qədər uzanırdı. Bunu<br />
antik dövrə aid edilən az miqdarda adi saxsı qablar və VIII-X əsrlərə məxsus çoxlu şirli<br />
keramika məmulatı sübut edir. Bütün bunlar təpənin zirvəsində, Şirvanşahlar sarayının<br />
ərazisində, təpənin ətəyində və Neftçilər prospektində tikilmiş evin bünövrə yerində<br />
tapılmışdır. 72<br />
Bakıda şəhərin erkən dövrünə (VIII əsrədək) aid yerüstü memarlıq abidələri<br />
qalmamışdır. Lakin Şirvanşahlar sarayı ərazisində aparılan qazıntılar zamanı VIII və<br />
ondan daha əvvəlki əsrlərə aid edilən divar hissələri, tikili, təndir və quyuları olan həyət<br />
qalıqları aşkar edilmişdir. Burada daha sonrakı IX-X və saray kompleksinin<br />
tikilməsindən qabaqkı XIV əsrin sonu-XV əsrin əvvəlinə qədərki binaların, divar və<br />
bünövrələrin qalıqları qalmışdır. Yəqin ki, təpənin zirvəsində içqala olmuşdur. Belə ki,<br />
sarayın binasının altında onun inşasından qabaq mövcud olmuş hansısa böyük bir tikili<br />
bünövrəsinin izləri nəzərə çarpır. Bakı şəhərinin erkən dövrü haqqında cüzi məlumatlar<br />
belədir.<br />
3. ġƏHƏRĠN ĠDARƏ OLUNMASI, SOSĠAL MÜNASĠBƏTLƏR<br />
VƏ MƏDƏNĠYYƏT<br />
X əsrin birinci yarısı ərəb mənbələrində VIII-X əsrlərdə Bakı şəhərində sosial<br />
münasibətlərə və şəhər quruluşuna dair heç bir məlumat verilmir. Həmin mənbələrdə<br />
böyük gəlir götürən iri feodallar tərəfindən idarə olunan <strong>Azərbaycan</strong> vilayətlərinin<br />
zənginliyindən danışılır. 1 İbn Havqəl şirvanşahı və iri mülklərə sahib olan həmin<br />
feodalları vilayətlərin hökmdarı (malik) adlandırır. Onların böyük sürüləri,<br />
malikanələri, gözəl qalaları, atları və çoxlu nökərləri var idi. Feodallar şəhər, vilayət və<br />
nahiyələrə, onlara böyük qazanc gətirən məhsuldar torpaqlara sahiblik hüququna malik<br />
idilər. 2 İbn Havqəl daha sonra məlumat verir ki, bu feodalların gözəl xidmətçiləri,<br />
müğənni-cariyələri, kişi və arvad aşbazları vardır. Onlar "...qızıldan və gümüşdən<br />
57
Change language