You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
edilən bir neçə uğursuz həmlədən sonra II Mirzə Məhəmməd xan Qubaya qayıtmağa<br />
məcbur oldu. 36<br />
Zubkov bu hadisələri bir qədər başqa cür təsvir edir. Onun verdiyi məlumata<br />
görə Fətəli xanın bacısı oğlu olan Mirzə Məhəmməd xan Əhməd xandan Fətəli xan<br />
vaxtındakı asılılığından qurtarmaq istəyirdi. Buna görə də Əhməd xan onu devirib<br />
yerinə onun əmisi Məhəmmədqulu ağanı xan etmək istəmirdi. Əhməd xanın dost kimi<br />
Bakıya buraxılmış adamları hiylə ilə Bakı qalasının darvaza larını ələ keçirərək,<br />
yaxınlıqda gizlənmiş 800 adamı şəhərə keçirdilər və beləliklə, qalanı tutub,<br />
Məhəmmədqulu ağanı xan elan etdilər, Mirzə Məhəmməd xanı isə anası - Fətəli xanın<br />
bacısı ilə birlikdə Qubaya göndərdilər. Lakin tezliklə, 1791-ci ilin martında Əhməd xan<br />
özündən sonra azyaşlı oğlunu qoyub öldü. Quba xanlığını onun 13 yaşlı, "lakin<br />
fərasətli, cəsur və diribaş olan" kiçik qardaşı Şeyxəli xan idarə etməyə başladı. 37 Şeyxəli<br />
xan II Mirzə Məhəmməd xanın hüquqlarının bərpa olunmasına başladı. Bu məqsədlə o,<br />
qoşunun başında Bakı xanı ilə birlikdə Bakıya yollandı. Öz gücünə əmin olmayan<br />
Şeyxəli xan elə həmin ilin iyun ayında Georgiyevskdə olan general Qudoviçə məktub<br />
göndərdi. Məktubda o Məhəmmədqulu xanı öz təbəəsi adlandıraraq, Bakını geri<br />
almaqda kömək göstərməyi xahiş edirdi. İşin təfsilatından xəbərsiz olan general<br />
Qudoviç Şey xəli xana kömək göstərmək istəyərək "rus gəmilərindən bir neçə dəfə atəş<br />
açmaq" haqqında sərəncam verdi. 38 14 gündən sonra general Qudoviç mühasirəyə<br />
alınmış Məhəmmədqulu xandan məktub aldı. O, məktubunda Bakının qanuni hakimi<br />
olduğunu yazır, onun rus təbəəliyinə qəbul edilməsini və Şeyxəli xanla mübarizədə ona<br />
kömək göstərilməsini xahiş edirdi.<br />
General Qudoviç Xəzər donanmasının komandiri, general-mayor Şişkinə<br />
xanlardan hansının haqlı olduğunu yerindəcə aydınlaşdırmaq və "dövlət mənafeyinin<br />
tələb etdiyi kimi" hərəkət etmək barədə sərəncam verdi. Lakin sərəncam çox gec gəlib<br />
çatdı: freqat və botla Bakı limanında dayanan Şişkinin göstərişi ilə donanma<br />
kapitan-leytenantı Moller "Rusiyanın ticarətini himayə etmək və mülkləri dəniz<br />
sahilində yerləşən xanlara hədlərini bildirmək üçün" Bakı qalasını gəmilərdən top<br />
atəşinə tutdu. 39<br />
Bu tədbir Məhəmmədqulu xana elə güclü təsir göstərdi ki, o, 1791 -ci ilin<br />
sentyabrında (yaxud oktyabrında) Şeyxəli xanla barışdı, Bakının gəlirinin yarısını<br />
Mirzə Məhəmməd xana və xan sikkəsi ilə 24 min manat Şeyxəli xana verməyi öhdəsinə<br />
götürdü. 40<br />
1792-ci ilin əvvəlində Məhəmmədqulu xan öldü. Onun ölümündən sonra xanlar<br />
arasında hakimiyyət uğrunda çəkişmə düşdü. Şeyxəli xanın təkidi ilə Mirzə Məhəmməd<br />
xan Bakı xanı elan olundu. Lakin bu uzun çəkmədi. Mirzə Məhəmməd xandan narazı<br />
olan Bakı əyanları onu Bakıdan qovaraq Məhəmmədqulu xanın qardaşı oğlu<br />
Hüseynqulu ağanı xan elan etdilər. Yeni xan Mirzə Məhəmməd xanı keçmiş xanın təyin<br />
etdiyi neft quyularından və duz mədənlərindən toplanan gəlirin yarısından məhrum etdi<br />
və Mirzə Məhəmməd xan ailəsi ilə Qubaya, Şeyxəli xanın yanına qayıtdı. 41<br />
A.Bakıxanov yazırdı ki, h.1206 (1792)-cı ildə "səxavətli, lakin bərk ürəkli bir<br />
əmir olan bakılı Məhəmmədqulu xan da vəfat etdi. Qardaşı oğlu Hüseynqulu ağa Hacı<br />
205
Change language