Yüklə - Azərbaycan Tarixi Portalı

Beləliklə, aydın olur ki, XVII əsrdə, neft hasilatının yüksəlişi dövründə hər mədəndə
50-yə yaxın quyu mövcud idi. Övliya Çələbinin məlumatına görə isə Abşeronda 7 yerdə
neft çıxarılırdı. 30 Bu hesabla belə çıxır ki, XVII əsrdə, ümumiyyətlə, təqribən 350-400
quyu olmuşdur. Bundan əlavə, Bakı qalasının yaxınlığında Bibiheybət və Bayıl
ətrafında, habelə indiki Lökbatanda bir neçə daha dərin quyu (onlardan birinin dərinliyi
90 sajına çatırdı) var idi. 31 Abşeronun şimal sahili yaxınlığındakı Pirallahı adasında
xeyli miqdarda qara və tutqun qonur neft çıxarılırdı. 32
Lerxin sözlərinə görə Balaxanada "hər gün 500 batman neft verən çox gur" 33 bir
quyu var idi. Bu isə hər gün 187,5 pud, yaxud ildə 67500 puda bərabər idi . Ola bilsin
ki, həmin quyu fontan vururdu. Lakin quyuların heç də hamısı belə çox neft verə
bilməzdi. Bununla belə, göstərilən rəqəm Abşeronda çox böyük miqdarda neft
hasilatından xəbər verir.
Kempferin gətirdiyi rəqəmlər daha inandırıcıdır. Təkcə Suraxanı kəndindəki
quyularda ətraf kəndlərdən olan 32 fəhlə qan-tər içində işləyir və hər biri ayda 7-8
abbası alırdı . 34 Buradan gündə hər bir 10-20 Təbriz batmanı gələn 7, yaxud 8 tuluq
yüklənmiş 80-dək araba neft aparılırdı. 35 Kempferə görə bir Təbriz batmanı doqquz
Belçika funtuna bərabər idi. Gündəlik neft hasilatı 8-10 min batman, yəni 1500-1875
pud (Təbriz batmanının təqribən 3 kq 36 olması hesabı ilə) orta illik hasilat isə 600 000
pud təşkil edirdi. Kempferin sözlərincə, hesab hər gün səkkiz-on min batman neft
çıxarılıb aparılması üzərində qurulurdu, lakin bunun əvəzinə fəhlələr asanlıqla 100 000
batman neft hasil edirdilər. Görünür, Kempfer gətirdiyi 100 000 rəqəmini Belçika livri
ilə hesablamışdır. Belə ki, on min Təbriz batmanı 90 000 livrə bərabər idi, lakin fəhlələr
bunun əvəzinə 10 000 livr artıq, yəni cəmi 100000 livr neft hasil edirdilər. Fəhlələr
Kempferə bildirmişlər ki, şah xəzinəsinin neftdən illik gəliri, xərcləri çıxılmaqla, yeddi
min tümənə çatırdı. 37
Kempferin məlumatlarının başqa mənbələrlə tutuşdurulması onların
şişirdilmədiyini və həqiqətə uyğun olduğunu göstərir.
Portuqaliya kralının İrana göndərdiyi elçisi missioner Antuan de Quveanın
(1609-cu il) məlumatına görə, Bakı türk işğalı altında olarkən (1578-1607-ci illər)
Abşeronun xəzinəyə məxsus neft quyularının bir qismi illik gəliri qırx min ekyü, yəni
təqribən 2666 tümən təşkil edən icarəyə verilmişdi. 38 Lakin digər türk mənbələrdə
gəlirin miqdan 6000 tümən, yəni Antuan de Quveanın gətirdiyi məbləğdən 2 dəfə artıq
Lerxin məlumatına görə, o vaxtlar bir batman 15 fenta bərabər idi.
O dövrün məzənnəsinə görə 1 tümən 500 abbasıya, 1 abbası 4 şahıya bərabər idi.
Abbası pul vahidi adı, ənənəvi olaraq, son illərədək işlədilirdi. Bir abbası 20 qəpiyə və ya 4 şahıya
bərabər idi (1 şahı 5 qəpikdir).
Bunun nə qədər az olduğunu göstərmək üçün bəzi ərzaq mallarının qiymətinə diqqət
yetirək. Fransa missionerlərinin məlumatına görə o vaxtlar 4 qarabağır quşunun qiyməti 5 su –
təqribən 1/5 abbası, bir bəzək quşununku 6 su - 1/4 abbası, bir qirqovulunku 10 su 1/2 abbasıdan
bir qədər az idi.
162