You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
əlində idi. Şirvanın bəylərbəyi şahın qardaşı Əlqas Mirzə təyin olunmuşdu. Şirvan<br />
əyanları məhv edilmiş, onların mülkləri isə qızılbaş əmirlərinə paylanmışdı. 2<br />
Səfəvilər dövründə Bakı şahın tiyul, yaxud soyurqal şəklində bu və ya digər<br />
feodala bağışladığı "ölkə", yəni, mülk, ərazi idi. H.947 (1540/41)-ci ildə Şirvan<br />
vilayətinin bir hissəsi - Salyan, Mahmudabad və Bakı şəhəri tiyul kimi Əmir Qazi xan<br />
Təkəliyə verilmişdi. 3 Lakin şahın sui-qəsdlərdə iştirakından şübhələndiyi Qazi xan<br />
Təkəli onun əmri ilə h.950 (1543/44)-ci ildə qardaşları ilə birlikdə Əlqas Mirzə<br />
tərəfindən Şirvanda edam olundu. 4<br />
H.983 (1575)-cü ildə şah Təhmasib Şirvandakı şahın mülkiyyəti olan bir çox<br />
yeri, o cümlədən Bakı və Abşeronu, Qəbələni, Ağdaş və Ərəşi, 5 dəniz sahilini ruzəki<br />
kürd tayfasının əmiri Şərəfəddin Bitlisiyə bağışladı. Şah ruzəki tayfasını dolandırmaq<br />
üçün həmin şəhər və yerlərin əhalisindən yığılan gəliri (vücuhat -pula ödənilən vergi)<br />
ona təyin etmişdi. 6 Ehtimal ki, həmin köçəri kürd tayfaları o vaxtlar Abşerondakı<br />
Kürdəxanı kəndində məskunlaş mışlar.<br />
Həm Əmir Qazi xan Təkəli, həm də əmir Şərəfəddin Bitlisi hərbizadə ganların<br />
nümayəndələri və köçəri tayfa başçıları idi. Şahın bəxş etdiyi şəhər və kəndlər onlara<br />
tayfa əyanları və köçəri tayfa qoşunu ilə birlikdə "idarə edilmək və ruzi kimi"<br />
verilmişdi. Hər iki əınir mahalın hərbi-inzibati hakimi olub, ehtimal ki, hakimiyyəti<br />
mülkü hakimlə bölüşürdülər.<br />
Beləliklə, Səfəvilər dövründə Bakı və Abşeron onlara tabe olan şəhər və<br />
Abşeron kəndlərinin əhalisindən vergi və müxtəlif rüsumlar çəkib çıxaran iri<br />
feodalların mülkiyyəti idi. Feodal zadəganlığının Bakıda və şəhər iqtisadiyyatının çox<br />
asılı olduğu Abşeronun neftverən rayonlarında ağalığı, feodal münasibətlərinin şəhər<br />
həyatına güclü təsiri orta əsr şəhər-kommunaları tipli müstəqil şəhər idarəçiliyinin<br />
yaranmasına mane olurdu. Feodal zadəganlığının şəhərin hakim təbəqələri ilə sıx<br />
əlaqəsi onların mənafelərini, sənətkarlara şəhərin və mahalın feodal sahibləri tərəfindən<br />
istismar edilən əhalisinin geniş təbəqələrinə qarşı səylərini birləşdirirdi. 7<br />
Səfəvilər dövlətinə birləşdirildikdən sonra Bakı şahın təyin etdiyi, Şirvan<br />
bəylərbəyinə tabe olan yerli hakimlər tərəfındən idarə olunurdu. Hakimlərin xan, yaxud<br />
sultan titulları olurdu. Bu titullar, Səfəvilər dövründə feodal iyerarxiyasının bir halqası<br />
kimi fərdi, ömürlük və qeyri-irsi idi. Səfəvilər sülaləsinin hakimiyyətinin əvvəllərində<br />
xan və sultan titulları arasında fərq yox idi. Lakin sonralar, XVI əsrin ikinci yarısında<br />
xan titulu üstünlük qazanaraq, sultan titulundan yüks ək sayılırdı. 8<br />
İçərişəhər ərazisində bugünədək qalmış daş kitabələrdə və səyyahların yol<br />
qeydlərində şəhərin XVI əsrdəki və sonrakı hakimlərinin titulları və adları əksini<br />
tapmışdır.<br />
Bakıda Os manlı hökmranlığı dövründə Şirvanşahlar sarayı ərazisində tikilmiş<br />
Tiyul - müvəqqəti, yaxud ömürlük torpaq sahibliyi; soyurqal - vergı toplamaq hüquqlu<br />
(müafı), yaxud vergi toplamaq hüququ olmadan idarə edilən irsı torpaq sahəsi, mülk. Bax:<br />
Петрушевский И.П. Очерки... c. 102-103<br />
185
Change language