You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
xəzinəyə vergi verirdilər. Bütün bunları nəzərə alaraq Kempferin gətirdiyi ildə 600 000<br />
pud rəqəmini real hesab etmək mümkündür.<br />
Neftin istər daxili, istərsə də xarici bazarda külli miqdarda satılması ondan həm<br />
məişətdə, həm də hərbi texnikada geniş miqyasda istifadə olunması ilə izah edilir. Neft<br />
işıqlandırmaq, qızdırmaq və çıraqbanlıq üçün istifadə olunurdu. 47<br />
Övliya Çələbinin sözlərinə görə, <strong>Azərbaycan</strong> bölgələrinin əhalisi "Piy və mum<br />
şamlar əvəzinə çıraqlarda qara neft yandırırlar". 48 Qara neft odun əvəzinə yanacaq kimi<br />
istifadə olunurdu. Hər evdə neftlə dolu bir, yaxud iki daş qab olurdu. Nefti oradan dəmir<br />
parçlarla götürüb qazanın altındakı ocağa, qurudulmuş qumun üstün ə töküb<br />
yandırırdılar. 49 Neftdən feodal saraylarında çıraqbanlıq və qalaları işıqlandırmaq üçün<br />
istifadə edilirdi. 50<br />
Əhali gün altında qatılaşmış və qurumuş qır halında nefti yerin üstündən yığıb<br />
arabalarda şəhərə və ucqar kəndlərə aparırdılar. Burada ondan hamamları qızdırmaq<br />
üçün istifadə edirdilər. 51 Bakuvinin məlumatına görə, hamamların bu üsulla<br />
qızdırılmasından hələ XIV-XV əsrlərdə istifadə olunurdu. 52 Ağ neftdən ağac və karton<br />
məmulatlarının üzünə çəkilən palitura və lak hazırlanmasında da işlədilirdi. 53 "O, yapon<br />
lakı kimi hazırlanır və bu vaxta qədər işlədilənlərin hamısından daha gözəl və möhkəm<br />
olurdu". 54 Ağ neftdən ipək və yun parçaların üzərindəki yağlı ləkələrin<br />
təmizlənməsində də istifadə edilirdi. 55<br />
Neft müxtəlif xəstəliklərdə müalicə vasitəsi kimi də işlədilirdi. Lerxin<br />
şahidliyinə görə ağ nefti "daş xəstəliklərində və sümük ağrılarında" 56 içirdilər. "Deyirlər<br />
ki, onu içmək döş, baş, dəri-zöhrəvi, bədəndəki daş xəstəliklərinə kömək edir". 57 O,<br />
sinqa xəstəliyində, qıc tutmasında, podaqra, revmatizm və i.a. xəstəliklərdə də<br />
işlədilirdi. 58 Bakı neftinin müalicə xassələri və şəfa mənbələri buraya İrandan və başqa<br />
yerlərdən çoxlu xəstələr cəlb edirdi. 59<br />
Lakin bu dövrdə neft, başlıca olaraq, hərbi texnikada tətbiq olunurdu. Bu,<br />
görünür, XVII əsrin sonunadək davam etmişdir.<br />
Moskva dövlətinin 1637-ci ilə aid sənədlərində, "Top ehtiyatı hesabatı"nda və<br />
sonralar, 1640-cı ildə, o cümlədən müxtəlif hərbi sənədlərdə yanar halda qorxunc silah<br />
kimi istifadə olunan Bakı nefti 60 də xatırlanır.<br />
Övliya Çələbinin dediyinə görə qalaya hücum olunanda düşmənin üstünə neftə<br />
batırılmış yanan cır-cındır atırdılar. 61 Lakin neftdən XVII əsrin sonlarında hərbi<br />
texnikada istifadə olunmasına dair məlumata rast gəlinmir.<br />
1723-cü il yürüşünün iştirakçısı, artilleriya mayoru İ.Q.Gerber xəbər verirdi ki,<br />
İran hökmranlığı dövründə, yəni, 1723-cü ilədək neftdən ildə 50000 rubl, yaxud 5000<br />
tümən 62 gəlir götürülürdü ki, bu da XVIII əsrin əvvəllərində neft hasilatının aşağı<br />
düşdüyünü göstərir.<br />
Bakı və Abşeronun çar qoşunları tərəfındən işğalı dövründə (1723-1735-ci illər)<br />
əwəllər şah xəzinəsinə məxsus neft mədənləri rus hərbi idarəsinin sərəncamına keçdi.<br />
Çar hökuməti Bakı neft mədənlərinin istis marında maraqlı idi.<br />
Abşeronda neft işinin qoyuluşunun öyrənilməsi nəticəsində bir sıra əsərlər<br />
meydana çıxdı. Onların arasında hidroqraf F.İ.Soymonovun 1728-ci ildə tərtib etdiyi<br />
164
Change language