Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
əğbət sahibi deyil. Onlar şikayətlənirlər ki, xan onların üzərinə həmişə elə böyük<br />
məbləğdə vergi qoyur ki, onu, demək olar ki, heç vaxt ödəmək mümkün deyil. Onun<br />
haqqında yaxşı fikirdə olanlar, yaxud həqiqəti deməkdən qorxanlar belə xanı son dərəcə<br />
dövlətli təsvir edir, bununla da, onun hərisliyi ilə bağlı şikayətləri təsdiqləyirlər". 16<br />
Rusiya hökumətinin Gürcüstandakı müvəkkili, A zərbaycan şəhərlərinin 80-ci illərdəki<br />
vəziyyətini təsvir edən S.D.Burnaşovun məlumatına görə Dərbənd xanından asılı olan<br />
Bakı xanı Məlik Məhəmmədin qoşunu 500 nəfərdən çox deyildi. 17 Fətəli xanın<br />
sədaqətli vassalı olan Bakı xanı Quba xanının apardığı müharibələrdə öz qoşunu ilə<br />
birlikdə iştirak edirdi. Ayrı-ayrı xanlar arasında araçəkiş mələri qurtarmaq bilmirdi.<br />
Bakı xanı da bu mübarizəyə qoşularaq, tabe və qohum olduğu Fətəli xanın tərəfində<br />
vuruşurdu. Məlik Məhəmməd xan h.l 188 (1774)-ci ildə Fətəli xanın Şamaxı xanı Ağası<br />
xanla və avar xanı Novsal xanla Şirvanda, Şamaxı yaxınlığında baş verən döyüşlərində<br />
iştirak etmişdi. 18 Bu zaman Fətəli xana qarşı yürüşdən qayıdan Usmi Əmir Həmzə<br />
Bakının üstünə gedərək onu tutmağa cəhd göstərdi, lakin yaxşı möhkəmləndirilmiş<br />
qalanı almaq mümkün olmadığından onun ətrafını qarət edərək geri qayıtdı. 19<br />
H. 1199 (1785)-cu ildə vaxtı ilə Şəki xanı Hüseyn xan tərəfindən gözləri<br />
çıxarılan Ağası xan Fətəli xana məğlub olaraq oğlanları Əhməd bəy və Məhəmməd<br />
bəylə birlikdə Bakıya sürgün olundu və h.1207 (1788)-ci ildə onların üçü də Fətəli<br />
xanın əmri ilə öldürüldü. 20<br />
Bakı xanı Məlik Məhəmməd xan h.l799-cu ildə qaynı Fətəli xanın razılığı ilə bir<br />
ildən bəri düşmənçilik edən Fətəli xanla Qarabağ xanı İbrahimxəlil xanı barışdırmaq<br />
məqsədilə Qarabağa getdi. Lakin onun gəlişinə şübhə ilə yanaşan İbrahimxəlil xan onu<br />
həbs edərək 2 il həbsdə saxladı və yalnız Fətəli xan və onun müttəfıqləri Qubada 8 minə<br />
yaxın qoşun toplayıb İbrahim xanın üstünə gedəndən sonra azad etdi. Məlik<br />
Məhəmməd xan 1781-ci ilin yanvarında Bakıya qayıtdı. 21<br />
İran hakimi vəkil Kərim xan Zənd 1799-cu ilin fevralında öldükdən sonra İranda<br />
araçəkişmələri başlandı. Bu vaxt Bakı xanının sıxışdırdığı rus tacirləri və konsulu<br />
Həştərxana getdilər. 22 Siyasi şəraitdən istifadə edən Rusiya hökuməti Həştərxanda<br />
İrana qarşı ekspedisiya hazırlamağa başladı. 1781-ci ilin iyununda Həştərxandan<br />
Astrabad körfəzinə qraf Voynoviçin komandanlığı ilə tərkibində 443 nəfər olan kiçik<br />
bir eskadra göndərildi. Onun məqsədi körfəzdəki adaların birində Hindistanla ticarət<br />
əlaqələri üçün faktoriya yaratmaq idi. 23 Bütün bunlar, habelə rusların hərbi hazırlıq<br />
aparması haqqında xəbərlər İranın və Türkiyənin hakim dairələrini çox narahat edirdi.<br />
Yaranmış siyasi vəziyyət öz sərvətlərini dağlarda gizlətmiş Bakı və Dərbənd xanlarını<br />
da təşvişə salırdı. 24 Bu vaxt Bakı xanlığının dövlət işləri ilə Fətəli xan məşğul olurdu.<br />
Əslində, xanlığı o idarə edirdi. Aşağıdakı fakt da bunu təsdiq edir. Qraf Voynoviçin<br />
eskadrasının gəmiləri geri qayıdarkən "rus ticarətlərini sıxışdırdığına görə" Bakı xanını<br />
qorxutmaq məqsədilə 1782-ci il iyun ayının axırlarında Bakı limanına daxil oldu. 25<br />
Eskadra limana daxil olarkən Bakı şəhərinin qala divarlarında qoyulmuş 11 topdan<br />
salam atəşi ilə qarşılandı. 26.<br />
Qraf Voynoviçin başçılıq etdiyi eskadranın Bakıya daxil olmasını bu zaman<br />
Qubada olan Fətəli xana xəbər verdilər. Fətəli xan avqustun 9-da Bakıya gəldi və qraf<br />
203
Change language