You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Tanınmış <strong>Azərbaycan</strong> alimi və səyyahı Zeynalabdin Şirvani XIX əsrin<br />
əvvəllərində Bakının təsərrüfat həyatına, əhalisinə və siyasi tarixinə dair bəzi<br />
məlumatlar verir. Z.Şirvani farsca yazdığı " Büstan üs -səyahə" və "Riyaz üs-səyahə"<br />
adlı coğrafi əsərlərində 25 illik səyahəti ərzində gəzib dolaşdığı Şərq ölkələrini təsvir<br />
etmişdir. O, alimlər, şairlər, müxtəlif müsəlman təriqətləri və təlimləri haqqında geniş<br />
məlumat verir. 14<br />
Bakı xanları nəslindən olan, rus ordusunun polkovniki, məşhur <strong>Azərbaycan</strong><br />
tarixçisi Abbasqulu Ağa Bakıxanovun (1794-1846-cı illər) əsəri Bakının xanlıqlar<br />
dövrü (1743-1813) tarixinə dair çox qiymətli mənbədir. O, 1840-cı ildə farsca yazdığı<br />
"Gülüstani-İrəm" əsərini özü rus dilinə tərcümə etmişdir.<br />
Bakıxanovun bir neçə əlyazmasında məlum olan əsərinin 1926-cı ildə rus,<br />
1951-ci ildə isə <strong>Azərbaycan</strong> dillərində tərcüməsi nəşr olunmuşdur. Müəllif bu əsərdə<br />
Şərq və Qərbi Avropa müəlliflərinin məlumatlarından istifadə edərək, Şirvan və<br />
Dağıstanın ta qədim zamanlardan 1813-cü ilə qədərki tarixini əks etdirmişdir. Onun<br />
əsərinin XVIII əsrin sonundan 1813-cü ilə qədərki hadisələrdən bəhs edən hissəsi<br />
həmin ölkələrin o dövr tarixinə dair ilkin mənbədir. Müstəqil xanlıqların tarixini<br />
işıqlandıran müəllif, əsasən, feodal çəkiş mələrindən bəhs edərək, sosial münasibətlərə<br />
nadir hallarda toxunur. Biz əsərin 1970-ci ildə nəşr olunmuş farsca mətnindən istifadə<br />
etmişik.<br />
Ölkənin inzibati quruluşundan danışarkən biz XVIII əsrin birinci çərəyində<br />
naməlum müəllifin farsca yazdığı və V.F.Minorski tərəfindən giriş, şərhlər və ingilis<br />
dilinə tərcüməsi ilə birlikdə nəşr olunmuş "Təzkirət əl-müluk" ("Məliklər üçün<br />
yaddaş") əsərinə müraciət etmişik. 15<br />
Feodal Bakısının tarixinə dair narrativ mənbələr arasında türk müəlliflərinin<br />
əsərləri də, xüsusilə XVII əsr məşhur türk səyyahı Övliya Çələbi ibn Dərviş<br />
Məhəmməd Zillinin (1611-1682) yol qeydləri mühüm yer tutur. 16<br />
Mükəmməl təhsil alan Övliya Çələbi bir neçə il İstambulda sultan IV Muradın<br />
sarayında xidmət etmişdir. O, səfirliyin üzvü və xüsusi tapşırıqlar üzrə məmur kimi<br />
Yaxın və Orta Şərqin bir sıra ölkələrində olmuşdur. Çələbi özünün zəngin<br />
təəssüratlarını oncildlik "Səyahətnamə" əsərində əks etdirmişdir. "Səyahətnamə"nin 17<br />
ikinci cildində Çələbi 1647-ci ildə səfərdə olduğu <strong>Azərbaycan</strong>, Gürcüstan və<br />
Ermənistanın şəhər və kəndlərindən ətraflı bəhs etmişdir. Övliya Çələbi o dövrdə<br />
Bakının iqtisadiyyatına, sosial həya-tına, siyasi hadisələrinə dair məlumat verir,<br />
Abşeronda çıxarılan neftin müxtəlif növlərindən, becərilən kənd təsərrüfatı<br />
bitkilərindən, oranın ticarətindən, ixracat mallarından ətraflı danışır, şəhərın qala<br />
divarlarını və zahiri görünüşünü təsvir edir. Övliya Çələbi, bundan əlavə, etnoqrafık<br />
xarakterli məlumatlar da verir. Onun Bakı haqqında məlumatları orijinal olub, başqa<br />
mənbələrdə rast gəlinmir və XVII əsrin birinci yarısında Bakının sosial-iqtisadi və<br />
siyasi tarixini araşdırmaq baxımından dəyərli materiallardır. Türk tarixçiləri Katib<br />
Çələbi və İbrahim Pəçəvi də Bakı haqqında bəzi məlumatlar vermişlər. Türk<br />
tədqiqatçısı B.Kütükoğlu mənbələr əsasında Türkiyə - Səfəvi müharibələri haqqında,<br />
Osmanlıların Bakını işğal etməsi dövrünə aid olduqca qiymətli məlumatlar vermişdir. 18<br />
7
Change language