You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
əsrlərin nailiy-yətlərini əxz etdiyini görərik. Bakıda anqob və oyma ilə işlənmiş<br />
polixrom ornamentli və təsviri naxışlı, yüksək keyfiyyətli basmaqəlib və bədii şirli qab<br />
istehsalı da bu dövrə aiddir. XI-XIII əsrlərdə qəliblərdən geniş istifadə olunması Bakı<br />
şəhəri əhalisinin artan tələblərini ödəmək üçün basmaqəlib qabların kütləvi istehsalına<br />
və bu məmulatların ölkənin digər bölgələrinə aparılmasına imkan yaratmışdır.<br />
XI-XIII əsrlərdə bədii dulusçuluğun əlahiddə qolu kimi Bakı basmaqəlib<br />
keramika məmulatının naxışları rəngarəngliyi ilə seçilir. Qab naxışlarında həndəsi və<br />
nəbati motivlər başlıca yer turur. Bakı bədii keramikasının xüsusiyyəti ondan ibarətdir<br />
ki, onun sarı gil bardaqlarının, kürəşəkilli qablarının, iki qulplu dolçalarının boğazaltı<br />
hissəsində basmaqəlib naxışlar çox qabarıq relyeflidir. Bakı qablarının üzərində bəzən<br />
astral əlamətlərə də rast gəlmək olur. V.V.Bartoldun fikrincə, aypara şəkli islamın<br />
rəmzidir. 50 Öküz başının təsvirinə də təsadüf edilir. Şirli qablarda rəngli anqobla və<br />
oyma üsulu ilə işlənmiş quş və heyvan təsvirləri daha çoxdur. Bu keramika məmulatı<br />
XI-XIII əsrlərdə dulusçuluq sənətinin inkişaf səviyyəsi və yerli əhalinin estetik zövqü<br />
haqqında təsəvvür yaradır. 51 Bakıya Qəbələ, Gəncə və Beyləqan kimi keramika<br />
mərkəzlərindən qırmızı gildən hazırlanıb anqobla (ağ anqob) işlənmiş, oyma ilə<br />
bəzədilmiş və rəngli - açıq yaşıl, qonur bənövşəyi, çəhrayı - şirlə naxışlanmış az<br />
miqdarda gözəl qablar, habelə İrandan, ehtimal ki, Yəzd, Rey və Kaşan kimi keramika<br />
məmulatı mərkəzlərindən bahalı zərnaxışlı qablar da gətirilirdi. Şirvanşahlar sarayı<br />
ərazisində zərnaxış qab qırığı və dibində dəbdəbəli zərxara xələt geymiş adam şəkli<br />
çəkilmiş zərnaxış kasa tapılmışdır. 52<br />
Bakı yüksəkliyinin zirvəsində - XII əsrdə və XIII əsrin əvvəllərində feodal<br />
şəhərinin məhəlləsi olan bu ərazidə aparılan qazıntı zamanı xeyli gətirilmə şirli qab<br />
qırıqlarının tapılması həmin dövrdə Bakı ilə <strong>Azərbaycan</strong>ın digər şəhərləri, eləcə də, İran<br />
arasında şəhərlərdə sənətkarlığın və cəmiyyətin məhsuldar qüvvələrinin inkişafı ilə<br />
bağlı yerli məmulatların ticarət mübadiləsi getdiyini təsdiq etməyə imkan verir.<br />
XIII əsrdə Rusiyadan Çinədək olan bütün torpaqlar monqolların hakimiyyəti<br />
altında birləşdirilərkən avropadan Rusiya və Qızıl Orda vasitəsilə Çinə yol açıldı.<br />
Əl-Öməri öz əsərində Bakıdan və "Dəmir qapı"dan (yəni, Dərbənddən), Qızıl Orda<br />
ərazisindən keçərək Çinə gedən ticarət karvan yolundan xəbər verir. 53 O göstərir ki,<br />
karvanın yolu beş aydır. Bakıdan və <strong>Azərbaycan</strong>ın digər şəhərlərindən Cuci<br />
sikkələrinin tapılması əl-Ömərin məlumatlarını təsdiq edir. 54 Bununla belə, Çindən<br />
başlayaraq Orta Asiyadan keçib İrana və <strong>Azərbaycan</strong>a gələn qədim cənub magistral öz<br />
əhəmiyyətini itirməmişdi və Çin malları həmin yolla A zərbaycana gəlməkdə davam<br />
edirdi.<br />
Mənbələrdə XII-XV əsrlərdə <strong>Azərbaycan</strong> şəhərlərinin Çindən az qala qızıl<br />
qiymətinə gedən ipək və ipək parçalar - "qızılla işlənmiş Çin zərxarası" 55 və digər<br />
mallar aldığı göstərilir. Onların arasında bahalı çini qablar mühüm yer tuturdu.<br />
<strong>Azərbaycan</strong>ın müxtəlif orta əsr şəhərlərində - Qəbələdə, Beyləqanda, qədim<br />
Gəncədə, Bakıda və s. aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı çoxlu gətirilmə çini qablar<br />
tapılmışdır. Çini qabların bir növü də farfor kütləsindən hazırlanıb yaşıla çalan şirlə<br />
örtülmüş seladon qablardır. Şərqdə "mərtəbani" adlandırılan belə qablar çox yüksək<br />
81
Change language