You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
həyatında mühüm rol oynayan tacir silkinin nümayəndələri, yaxud sənətkar sexlərinin<br />
başçıları idilər. Rəis şəhər hakimiyyəti ilə əhali arasında vasitəçilik edir, birinci tərəfin<br />
fərmanlarını yayır, sonuncuların adın-dan çıxış edirdi. Onlar, bir növ, şəhər zadəganları<br />
idi. Rəislər şirvanşahlarla tez-tez müxalifətdə olur, özlərinin şəxsi silahlı nökərlərinə -<br />
qulamlara arxalanaraq şəhər hakimlərinə qarşı qiyamlara başçılıq edirdilər. 37 Rəislər<br />
Şirvanda şirvanşahın h.458-ci il cəmadiyüləvvəl ayında (aprel, 1066-cı il) ölkənin<br />
paytaxtı Yəzidiyyədə (Şamaxıda) keçirdiyi cəza tədbirlərinin qurbanları kimi<br />
xatırlanır. 38<br />
Rəis Məhəmməd ibn Əbubəkrin Bakı qalasında məscid tikdirməsi şəhərin bu<br />
zümrəsinin varlı olduğuna dəlalət edir. "Ustad ər-rəis" rütbəsi onun sənətkar sexləri<br />
rəislərinin başçısı olduğunu göstərir.<br />
XI əsrin sonlarında və türklərin hücumu ərəfəsində əmirlərin nüfuzu güclü idi.<br />
Məscidin kitabəsində I Fəribürzün adının çəkilməməsi 1078/79-cu ildə Səlcuqilərə tabe<br />
olan şirvanşahın hakimiyyətinin zəiflədiyini, rəislərin gücləndiyini göstərir.<br />
Şəhər şurası şəhər ağsaqqallarından və şəhər idarəsinə mənsub olub, rəis<br />
ər-rüəsa (rəislər rəisi) qarşısında hesabat verən rəislərdən ibarət idi. Rəislərin<br />
səlahiyyətinə müxtəlif vəzifələr daxil idi. Müxtəlif sex və birliklərin başçıları, məhəllə<br />
darğaları, bazarbaşılar rəislərə tabe idilər və onlara hesabat verirdilər. Rəislər şəhərin<br />
sosial və siyasi həyatında fəal iştirak edirdilər. 39 Böyük var-dövlət, torpaq sahibi olan<br />
rəislərlə yanaşı, sənətkarlar və digər aşağı ictimai təbəqələr arasından çıxıb, Bakının və<br />
Şirvanın digər şəhərlərinin sosial-siyasi həyatında fəal iştirak edən rəislər də var idi.<br />
XI-XII əsrlərdə Beyləqanda, Şamaxıda, Bakıda, Dərbənddə şəhər əhalisinin<br />
sinfi çıxışları bu və ya digər şəkildə şəhərlərin feodal hakimləri və feodal üsuli-idarəsi<br />
əleyhinə yönəlmiş müxtəlif hərəkatlara çevrilir, şəhər əhalisinin feodal hakimiyyət<br />
nümayəndələrindən xilas olmaq, onların yerinə şəhərin tacir silkinin, rəislərin, habelə<br />
sənətkarların nümayəndələrini keçirmək cəhdlərinə gətirib çıxarırdı. Ehtimal etmək<br />
olar ki, Beyləqanda, Yəzidiyyədə, Bakıda, Dərbənddə və digər şəhərlərdə baş verən<br />
hadisələr XI əsrdə ictimai təsisat kimi şəhər özünüidarəsinin meydana gəlməsi ilə bağlı<br />
idi.<br />
Bu proses rəislər şəhər həyatında mühüm rol oynamağa başlayandan təkcə<br />
Şirvan, Arran və Dərbənddə deyil, Gürcüstanda Ermənistanda və Cənubi Qafqazın<br />
digər ölkələrində də nəzərə çarpır. Şəhər feodal hakiminin hökmranlığı altında qalsa da,<br />
şəhər özünüidarəsi mövcud idi. 40 Şirvan və Arran şəhərlərində özünüidarə əlamətlərinin<br />
meydana gəlməsi və şəhərlərin müstəqillik və muxtariyyət uğrunda mübarizəsi orta əsr<br />
şəhərinin sənətkarlıq və ticarət mərkəzi kimi inkişafı və şəhərlilərin feodal zülmü,<br />
səlcuq işğalçıları əleyhinə mübarizəsi ilə bağlı idi. Şirvan və Arranda şəhər<br />
özünüidarəsinin sonrakı inkişafı XIII əsrin 30-cu illərində monqol hücumları ilə<br />
əlaqədar dayandırıldı.<br />
XI-XVI əsrlərdə Bakının şəhər əhalisinin mühüm təbəqəsini müxtəlif istehsal<br />
sahəsində çalışan sənətkarlar təşkil edirdi. Bu dövrün narrativ mənbələri,<br />
qəbirdaşlarındakı və binalardakı daş kitabələr, arxeoloji materiallar göstərir ki, Bakıda<br />
və Dərbənddə 40-dan çox adda sənətkarlıq sahəsi və peşəsi mövcud idi. XI əsr alimi<br />
93
Change language