Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Dövləti-cavidan mənəm, ayinədanə sığmazam.<br />
Gərçi bu gün Nəsimiyəm, Haşimiyəm, Qüreyşiyəm,<br />
Məndən uludur ayətim, ayətə, şanə sığmazam. 193<br />
Nəsimi XV əsrin əvvəllərində hürufilik təlimini yaymaq məqsədilə Yaxın Şərqə<br />
səyahətə çıxdı. O, çoxlu tərəfdarları və istedadının pərəstişkarları olan Suriyada, Hələb<br />
şəhərində yazdığı şeirlərində insanın gözəlliyini, həyat sevinclərini, A llahın<br />
böyüklüyünü tərənnüm edirdi. Nəsimi hürufiliyi təbliğ etdiyinə görə orada 1417-ci ildə<br />
qəddarcasına edam olunmuşdur.<br />
Təqiblərə baxmayaraq hürufilik təriqəti Yaxın və Orta Şərqin bir sıra ölkələrində<br />
XVI əsrdə də mövcud olmuşdur. Hürufiliyin tərəfdarları sənətkarlar, şəhər yoxsulları və<br />
ziyalılar - şəhər əhalisinin yerli feodalların və Teymuri hökmdarlarının zülmünə daha<br />
çox məruz qalan təbəqələri idi. 194<br />
Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, sufizmin bir qolu olan hürufilik yunan fəlsəfəsi<br />
ilə çulğalaşmış, hind fəlsəfəsinin müəyyən cəhətlərini mənimsəmişdi. XIV-XVI<br />
əsrlərin bidətlərindən biri də hürufiliyin ideologiyasını davam və inkişaf etdirən<br />
nöqtəvilik təriqəti idi. Nöqtəvilik XIV əsrin sonunda meydana gəlmişdi. Təriqətin<br />
banisi Mahmud Pasixani Gilani idi. Gilani Araz sahilində yaşayırdı və sonralar onu öz<br />
təriqətindən qovmuş Fəzlüllah Nəiminin ən yaxın müridlərindən və tərəfdarlarından<br />
olmuşdur. Onun mükəmməl savadlı, təmkinli adam olduğu və 1427/8-ci ildə öldüyü<br />
məlumdur. O, bir sıra kitab və risalələr yazmışdır. Tədqiqatçılar nöqtəviliyi, əslində,<br />
Allahı inkar edən, ağlı yeganə diqqətəlayiq dəlil sayan materialist təlim sayırlar.<br />
Mahmudun çoxlu müridləri var idi və onun təlimi həmin dövrdə <strong>Azərbaycan</strong>da, İranda,<br />
Türkiyədə və Hindistanda geniş yayılmışdı. Nöqtəvilik hərəkatı xalq kütlələri ilə<br />
yanaşı, ziyalılara və hakim siniflərə, o cümlədən, Hindistan şahı Cəlaləddin Əkbərə<br />
(1556-1605-ci illər) sirayət etmişdi. Səfəvilər dövlətində dərviş Xosrov Qəzvini, dərviş<br />
Kamal Əqlidi, dərviş Beyran bu təlimin görkəmli nümayəndələri idi. A zərbaycanda<br />
nöqtəviliyin təmsilçiləri Budaqbəy Ustaclu, təbib Süleyman Savəci, şah Abbasın edam<br />
etdirdiyi Mir Seyid Əhməd Kaşi və b. olmuşlar. Səfəvilər nöqtəviləri amansızcasına<br />
təqib edirdilər, belə ki, nöqtəvilik şah Təhmasib və şah Abbas dövründə geniş<br />
yayılmışdı. Şah Abbas 1594-cü ildə bütün nöqtəviləri və nöqtəvilikdə şübhələnənləri<br />
yaxalamaq haqqında fərman vermişdi. A mansız təqiblər və cəzalar nöqtəviləri başqa<br />
Şərq ölkələrinə qaçmağa məcbur etdi. Onların bir hissəsi Hindistana qaçdı. Burada<br />
maarifçi və ağıllı hökmdar olan Cəlaləddin Əkbər şah xüsusi fərmanla müxtəlif dini<br />
etiqadların nümayəndələrinin öz ölkəsində sərbəst yaşamasına icazə vermişdi.<br />
Nöqtəvilər hind alim və filosofları ilə əlaqə yaratmış, Əkbər şaha onun vəziri, ümumi<br />
sülh dininin (din-i ilahi) banisi Əbu Fəzl Əllamə-i Dekani vasitəsilə yol tapmışdılar. 195<br />
Bu vəziyyətdən istifadə edən nöqtəvilər öz təlimlərini Hindistanda açıq şəkildə<br />
yayırdılar. Əkbər şahın saray adamlarından bir çoxu onların təlimini qəbul etmişdi.<br />
Əkbərin sarayına qəbul edilmiş məşhur nöqtəvi Şərif A mili müxtəlif din və şəriət<br />
nümayəndələrinin şahın hüzurunda keçirilən mübahisəsində qalib çıxmış və şah onu<br />
129
Change language