Yüklə - Azərbaycan Tarixi Portalı

müafilər kimi vergi və mükəlləfiyyətlərdən azad edilmişdilər.
Bakı xanlığının ləğv edilməsindən azacıq sonrakı 1810-cu ilə aid sənəddə
vergilərdən azad edilən və vergi verən Bakı əhalisinin sosial tərkibinə dair XVIII əsrin
sonlarına da şamil edilə bilən məlumatlar gətirilir.
Əhali sosial əlamətlərinə görə kişilərin sayı üzrə bölüşdürülürdü:
I. Vergilərdən azad olunanlar:
l)bəylər-98;
2) mollalar, seyidlər və digər din nümayəndələri - 202;
3) nökərlər- 43;
Cəmi - 343 (yaxud təqribən 15,5%)
II. Vergi verənlər:
1) Müxtəlif peşə ustaları - dərzilər, başmaqçılar, dəmirçilər, dülgərlər və bu
qəbildən olanlar - 409;
2) "kirjim və qayıq sahibləri" - 45;
3) "Şəhərdə qara işlərlə məşğul olanlar" - 322 (yaxud, təqribən 14%);
Bütövlükdə sənətkarlar və fəhlələr - 776 (yaxud, təqribən 34,5%);
4)tacirlər - 395 (təqribən 18%);
5)xırda alverçilər, o cümlədən "kənd təsərrüfatı xırdavatı
alverçiləri" - 366;
Cəmi 761 (yaxud, təqribən 34%).
6) "əkinçilər" - 277;
7) "arabaçılar" - 78;
Cəmi - 365 (yaxud, təqribən 16%). 27
Qeyd etmək lazımdır ki, 1806-cı ilədək ailəsi ilə birlikdə xanın və saray
əyanlarının, eləcə də 1806-cı ildə şəhərdən qaçan bir qrup yerli əsilzadənin Bakıda
yaşamasına baxmayaraq, vergi verməyən əhalinin sayı çox idi. Əhalinin xeyli hissəsini
limanda işləyən hamballar və qara fəhlələr təşkil edirdi. Şəhər əhalisinin yarısı
sənətkarlardan və tacirlərdən ibarət idi. 28
Sənətkarların və tacirlərin sayına (1170 adam) müvafiq olaraq şəhərdə 707
dükan (onlardan 500-ü əlahiddə idi) və 207 dükanı olan 9 karvansara var idi. 29
Beləliklə, faiz baxımından (54,5%) mühüm olan bu əhali qrupu Bakının
sənətkarlıq və ticarət şəhəri kimi sosial simasını müəyyənləşdirirdi. Kişi əhalisinin
təqribən 20,5%-ni təşkil edən sənətkarlar toxuculardan, başmaqçılardan, papaqçılardan,
dərzilərdən, çörəkçilərdən, həllaclardan, boyaqçılardan, zərgərlərdən, dəlləklərdən və
i.a. ibarət idi. 30
Böyük miqdarda ruhanilərə - şeyx, molla və seyidlərə müvafiq olaraq, 28
məhəllə məscidi, şeyx-mütəvəllisi və dərviş icması olan Bibiheybət məzarı, əsasən
ruhanilərin dərs dediyi 12 məktəb və mədrəsə var idi.
Şəriətə, xanın qoyduğu qanunlara və yerli adətlərə əsasən məhkəmə işlərini icra
edən axundlar və qazılar ali ruhaniliyə mənsub idilər. Ən mühüm caniləri xan özü
mühakimə edirdi. Edam cəzasına ancaq xan məhkum edə bilərdi. Mülki və cinayət işləri
229