Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
darvazanın baştağında h.994 (1585/6)-cü ilə aid kitabədə binanın sultan III Murad xanın<br />
hakimiyyəti illərində ulu Rəcəb baba Bakuyinin əmri ilə tikildiyi göstərilir 9 . Bu abidə<br />
Bakı şəhərinin türk işğalı dövrünə (1578-1607-ci illər) aiddir. Göründüyü kimi,<br />
kitabədə adı çəkilən Rəcəb baba Bakının türk işğalı dövründə yerli zadəganlarının<br />
nümayəndələrindən olmuşdur. Türk qoşunları Osman Paşanın komandanlığı altında<br />
Bakı qalasını tutduqdan sonra şəhərin hakimi Qubad paşa təyin olundu. Sonralar,<br />
h.1015 (1606-1607)-ci ildə şəhərin hakimi Mustafa bəy Mahmudi idi. Mənbələrdə türk<br />
işğalı dövründə Bakının hakimi (ehtimal ki, komendantı) kimi yerli sakin Muradın adı<br />
çəkilir. 10 Şəhərlərdə, bir çox hallarda bilavasitə şahın özünün təyin etdiyi şəhərin hakim<br />
təbəqələrinin nümayəndələri - kələntərlər (şəhər hakiminin davranışı barədə şaha<br />
məlumat verirdilər), darğalar və digər vəzifəli şəxslər böyük rol oynayırdılar. Şah I<br />
Təhmasibin Bakıya dair h.954 (1547)-cü ilə aid bir fərmanında 11 şəhər məmurları<br />
sırasında kələntərlər, vergi yığanlar, Divan məmurları, Bakı (məhəllə) kəndxudaları,<br />
darğalar (inzibati-polis vəzifəsi daşıyırdılar) sadalanır. Sənəddə, həmçinin,<br />
hükkamların (mahal hakimləri), tiyuldarların (tiyul sahibləri) adları çəkilir. Bu<br />
məmurlar və vəzifə sahibləri şəhər əhalisinə, sənətkarlara, şəhərin və mahal əhalisinin<br />
ən yoxsul təbəqələrinə zülm etməkdə iri feodallardan geri qalmışdılar. Şəhərdə<br />
tacirlərin gətirdikləri mallardan vergi yığan gömrük məmuru da var idi. İngilis taciri<br />
Eduards (1566-cı il) həmin məmuru "bu ölkədə ən qatı fırıldaqçı" adlandırmışdı. 12<br />
Bakıdakı böyük vəqfı şeyxlərinin və adları daş kitabələrdə, qəbir daşlarında<br />
çəkilən seyidlərin mənsub edildiyi iri şiə ruhaniləri də feodal sinfinə daxil idilər. Şah<br />
Təhmasibin hakimiyyəti illərində (h.977 (1569/70)-ci il) Bakı yaxınlığındakı Şıx<br />
kəndində məscid qapısının üstündə seyid Lətif Nişapurinin oğlu seyid Fəzlullahın adı<br />
çəkilən daş kitabə var. 13 XVI əsrin sonunda, türk işğalı dövründə Bakı və Abşeronda şiə<br />
seyidlərinin rolunu və onların təqib olunmasını əks etdirən sənədlərdən biri də köhnə<br />
neft quyularından birində tapılmış daş kitabədir. Kitabədə quyunun h.l003-cü ilin<br />
rəbiülaxir ayında (1594/5-ci ildə) Məhəmməd Nur tərəfindən açıldığı və seyidlərə<br />
bağışlandığı göstərilir. 14<br />
Mənbələrdə şəhərin xırda alverçiləri və əhalisinin ən yoxsul təbəqələri haqqında,<br />
demək olar ki, heç bir məlumat verilmir. Abşeronun inzibati siyasi mərkəzi olan Bakı<br />
Şirvan bəylərbəyliyinin tərkibinə daxil idi. 1607-ci ildə onu Şah Abbasın təyin etdiyi<br />
adlı-sanlı feodal Zülfüqar xan Qaramanlı idarə edirdi. 15 Bakı bəylərbəyinə tabe olan<br />
hakim tərəfindən idarə olunurdu. Şəhərin feodal zadəganlığına köçəri və yanmköçəri<br />
tayfaların (qızılbaş və s.) hərbi əyanları, habelə təhkimli kəndliləri ilə birlikdə bütöv<br />
kəndlərə, neft və əkin yerlərinə, Abşeron bağlarına sahib olan köhnə yerli oturaq<br />
feodallar 16 daxil idi. Şəhər kübarları evlərə, karvansaralara, hamamlara, dükanlara,<br />
sənətkar emalatxanalarına, gəmilərə və həm şəhərdə, həm də Abşeron kəndlərindəki<br />
digər mülkiyyətə malik idilər. Mərkəzi və yerli hakimiyyət aparatın ın mülki<br />
bürokratiyası da bu hakim təbəqəyə daxil idi.<br />
İçərişəhərin Şah Abbas darvazasının bayır tərəfinin üstündəki yarısı qalmış<br />
kitabədə h.1017 (1608/9)-ci ildə I Şah Abbas Bakını türklərdən geri alandan az sonra<br />
186
Change language