You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
ilə qazılar məşğul olurdular. İstintaq zamanı işgəncədən istifadə edilirdi. Dabanları<br />
çubuqla döymək, bədəni qamçılamaq, göz çıxarmaq, qolları vurmaq, qulaq və burun<br />
kəsmək və i.a. cəzalar verilirdi. 31 Cəzaları xan cəlladları icra edirdi.<br />
Böyük kapital və mülk sahibi olan iri tacirlər imtiyazlı sinfə mənsub idilər.<br />
Tacirlərin başında xanın müvəkkili olub, onun ticarət əməliyyatlarını aparan, habelə<br />
tacirlər arasındakı münaqişələri araşdıran məliki-tüccar dururdu. 32<br />
Şəhərdə ətraf kəndlərdəki bostanlarında, bağ və əkin yerlərində kənd təsərrüfatı<br />
ilə məşğul olan az sayda kəndlilər də yaşayırdı. Burada müxtəlif işlər görən, yaxud<br />
bazarda dilənçilik edən qaçqın kəndlilər də var idi. 33 Sənəddə xatırlanan arabaçılar adı<br />
altında, göründüyü kimi sudaşıyanlar neft və duzun nəql edilməsi ilə məşğul olan<br />
adamlar nəzərdə tutulurdu. Şəhərin ən yoxsul əhalisinə muzdurlar - yelkənli 34 ticarət<br />
qayıqlarının matrosları, qayıqların və karvanların boşaldılması və yüklənməsi ilə<br />
məşğul olan günəmuzd hamballar daxil idi. Bakıda, bütün orta əsr Şərq şəhərlərində<br />
olduğu kimi çoxlu dərvişlər və dilənçilər də var idi. XVIII əsrin sonlarında şəhərin vergi<br />
verən əhalisi - rəiyyətin üzərinə müxtəlif vergi və mükəlləfiyyətlər qoyulurdu. Bununla<br />
belə, vergilərin ağırlığı bir qədər azalmışdı. İran ağalığından yaxa qurtarılmas ı ilə bağlı<br />
rəiyyət şah xəzinəsinə daxil olan bir sıra vergilərdən azad edilmişdi. Vergilər xan və<br />
mülkədar bəylər üçün yığılırdı. Eyni vergi gah xan üçün, gah da torpaq sahibi bəy üçün,<br />
gah da hər ikisi üçün birlikdə alınırdı. 35 Bizim Bakı xanlığındakı vergilər haqqında<br />
məlumatımız çox cüzidir. Onlar ehtimal ki, başqa xanlıqlarda olduğu kimi idi. Bu<br />
vergilər, adətən, məhsulun (buğda, arpa və s.) 1/10 hissəsini təşkil edən malicəhatdan<br />
ibarət olub, mülkədarın nəfinə yığılırdı; xanın xeyrinə töycü (malicəhatın qalan<br />
hissəsi-məhsulun 1/5-i) taxıl və pulla toplanırdı. Bundan əlavə, məhsulla və pulla alınan<br />
bayramlıq, darğalıq, küllük, dırnaqlıq, vəzirlik, peşkəş və i.a. adlı vergilər də mövcud<br />
idi. 36 Xanın torpaqlarını becərmək üçün biyar haqqı mövcud idi. Xana məxsus neft<br />
quyularında işləyən kəndlilər becərmə mükəlləfiyyətini yerinə yetirirdilər. Sonra xan<br />
sarayını, dövlət aparatını və qoşunu saxlamaq üçün müxtəlif vergilər gəlirdi.<br />
Qmelinin məlumatına görə, Abşeronda yaşayan, maldarlıq və taxılçılıqla məşğul<br />
olan köçəri kəndlilər Bakı xanına 15 manat məbləğində vergi verirdi. Hər ailə isə xanın<br />
tələbi ilə hərbi xidmətə tam silahlanmış döyüşçü verməli idi. 37<br />
1796-cı ilə aid digər bir sənədə görə, evli sakinlər xana 1 manat, subaylar isə 60<br />
qəpik vergi verməli idilər. 38 XIX əsrin əvvəllərində bu vergi "varlı evlərdən 3 manat,<br />
ortabablardan 2 manat, kasıblardan isə 1 manat" alınırdı. 39 Xanın bəylərə verdiyi 1675<br />
pud arpadan əlavə, vergilərin illik məbləği 3621 manat idi. 40<br />
Bundan başqa, xan Suraxanı kəndindəki "Atəşgah"da yaşayan hindli<br />
guşənişinlərdən pula alınan vergilərdən, habelə qeyri-müəyyən məbləğ ödəyən hindli<br />
tacirlərdən də xeyli gəlir götürürdü. Onlardan şəraitə müvafiq qaydada vergi alınırdı. 41<br />
Qmelinin sözlərinə görə Bakı xanı öz təbəələrindən o qədər çox məbləğdə pul alırdı ki,<br />
onlar həmin pulu yığa bilmirdilər. 42<br />
Vergilərin ağırlığı darğaların, naiblərin və vergi məmurlarının özbaşınalığı<br />
üzündən daha da artırdı. Şəhər və kənd rəiyyətindən vergiləri hərbi və digər xidmətlərə<br />
görə məvacib əvəzinə tiyuldarlar yığırdı.<br />
230
Change language