You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
III Fəsil<br />
BAKI ġĠRVANġAHLARIN HAKĠMĠYYƏTĠ DÖVRÜNDƏ<br />
(XI-XVI ƏSRLƏR)<br />
1. SĠYASĠ TARĠX<br />
X əsrin sonunda və XI əsrdə Abbasilər Xilafətinin tənəzzülü ilə əlaqədar bir sıra<br />
vilayətlərin və ölkələrin hakimləri, o cümlədən Şirvanşahlar müstəqil hakimiyyət<br />
sürməyə başladılar və onların hakimiyyəti get-gedə irsi şəkil alır.<br />
Şirvanşahlar IV Yəzidin hakimiyyəti dövründə — h.381-418 (991 -1027)-ci illər<br />
- sülalənin iranlaşdırılması baş verdi. Bu, Məzyədilərin ənənəvi ərəb adlarının (Xalid,<br />
Yəzid) dəyişdirilərək, Ənuşirəvan, Mənuçöhr, Qubad və s. kimi Sasani İran adları ilə<br />
əvəz olunmasında əksini tapdı.<br />
Həm prof. Y.A.Paxomov, həm də V.F.Minorski bu dəyişikliyi şirvanşahların öz<br />
şəcərələrini Sasani şahlarına bağlayan hansısa yerli hakimlər (Deyləm və ehtimal ki,<br />
Şabran) nəsli ilə nikah əlaqələri ilə izah edirlər. 1 Daha sonrakı müəlliflər Rəşidəddin,<br />
Qaffari və b. şirvanşahların və qədim İran əsilzadə mənşəyini göstərmişlər. 2 Ehtimal ki,<br />
ərəblər Şirvanı və <strong>Azərbaycan</strong>ı istila etdikdən sonra ərəblərin hakimiyyətdə saxladıqları<br />
şirvanşahlar Xilafətə xərac verən və onun xəzərlər üzərinə yürüşlərində iştirak edən<br />
vassal hüququnda Şirvanın idarə olunmasını davam etdirmişlər. Lakin ərəblər<br />
<strong>Azərbaycan</strong>da və Cənubi Qafqazda öz hakimiyyətlərini möhkəmləndirdikdən sonra<br />
yerli hakimlərin, o cümlədən Şirvanşahların hakimiyyətini ləğv etdilər. Şirvanın ərəb<br />
hakimi Məzyədi Heysəm ibn Xalid xəlifə Mütəvəkkil öldürüldükdən (h.247 (861)-ci il)<br />
sonra Xilafətdə baş verən qarışıqlıqdan istifadə edərək öz müstəqilliyini elan etdi. Ərəb<br />
hakimləri tərəfindən təqib olunan Şirvanşahlar mərkəzdən uzaq ucqar yerlərə çəkilərək<br />
gizlənmiş və onların nəsilləri bir neçə əsr ərzində gözə çarpmadan davam etmişdir.<br />
Ehtimal ki, bu nəslin qadın nümayəndələrini Məzyədilər ərəb sülaləsinə mənsub<br />
şirvanşahlarla nikahı tarixdə Kəsranilər adı ilə tanınan sonrakı Şirvanşahların<br />
iranlılaşmasının stimulu olmuşdur.<br />
Arrandakı Şəddadilərdən və Dərbənddəki Haşimilərdən xeyli yüksək nüfuza<br />
malik olan bu sülalənin hakimiyyəti onun ayrı-ayrı nümayəndələri - qardaş və oğullar,<br />
əmi və əmioğlanları arasında düşmənçiliklə əlamətdardır.<br />
H.416 (1025)-cı ildə şirvanşahın oğlu Ənuşirəvan ibn Yəzid atasının əleyhinə<br />
qiyam qaldırdı, lakin yaxalanıb həbsxanaya salındı və burada aclıqdan və susuzluqdan<br />
öldü. 3 H.425 (1034)-ci ildə şirvanşah Mənuçöhr yeddiillik hökmranlıqdan sonra öz<br />
evində hakimiyyəti ələ keçirən qardaşı Əbu Mənsur ibn Yəzid tərəfindən xaincəsinə<br />
öldürüldü. 4<br />
Dərbəndə sahib olmaq uğrunda aramsız mübarizə Mənuçöhr ibn Yəzidin<br />
61
Change language