Yüklə - Azərbaycan Tarixi Portalı

şamaxılılardır; Abşerondakı Gürgan şəhər yeri girkanların, Mərdəkan mardların 122 ,
Türkan türklərin 123 , Kürdəxanı kürdlərin 124 adındandır və s. Əhmədli 125 kəndinin adı
"Əhmədli" türk tayfasının adı ilə bağlıdır.
Adlarından Abşerondakı yer adlarının törəndiyi bəzi tayfalar atəşpərəst idilər və
onların burada öz məbədləri, səcdəgahları olmuşdur. Bunu Atəşi-Baqavan adı da sübut
edir.
Çox ehtimal ki, qədimdə Bakı yaxınlığındakı Bibiheybət yüksəkliyində sonralar,
islamiyyət dövründə, pirə çevrilmiş atəşpərəstlik məbədi mövcud olmuşdur. Təsadüfi
deyildir ki, Bakı sakinləri arasında indiyədək belə bir rəvayət qalmaqdadır ki,
İçərişəhərdəki " Cümə məscidi" və erməni kilsəsi qədim atəşpərəstlik məbəd-lərmin
yerində tikilmişdir. 126 Suraxanıda təbii qazın yandığı yerdəki "Atəşgah" da, görünür,
qədim atəşpərəstlik məbədinin yerində tikilmişdir. Abşeron kəndlərinin əhalisi islamı
qəbul etdikdən sonra həmin yer hindlilərin ibadətgahına çevrilmişdir. Bizcə bu,
Abşeron əhalisinin ta qədimlərdən atəşpərəst olduğunu göstərir.
Cənubi Qafqaz ölkələrinin ərəblər tərəfindən istilasından sonra, IX-X əsrlərdə
ərəb müəlliflərinin istila olunmuş ölkələrdən, o cümlədən, Arran və Şirvandakı bəhs
edilən və ən mühüm şəhərlərinin siyahısı verilən bir sıra tarixi-coğrafi əsərləri meydana
gəldi. Ərəb transkripsiyası həmin şəhərlərin qədim adlarını olduqca dəqiq əks etdirirdi.
Bakı sözünün ərəb transkripsiyasında həmin şəhərin dəqiq adına uyğun gəlməsi şübhə
doğurmur.
Digər erkən orta əsr mənbələrinin tədqiqi ərəb müəlliflərinin Bakının adını
düzgün ifadə etdirdiyini təsdiqləyir.
Bu məsələnin tədqiqinə başlamazdan əvvəl Şərq mənbələrində "Bakı" sözünün
müxtəlif yazılışlarının ü zərində dayanmaq lazımdır. Onun X əsrə aid ən erkən yazılış
forması aşağıdakı şəkildədir.
(Bakuh) əl-İstəxri, 930-cu il. 127
(Bakuh) əl-Məsudi, 943-944-cü illər. 128
(Bakuyə) Əbu Düləf, 942-952-ci illər. 129
(Baku) Hüdud əl-aləm, 982-ci il. 130
(Bakuh) əl-Müqəddəsi, 985-ci il. 131
XI əsrdən başlayaraq sonrakı mənbələrdə Bakının adı aşağıdakı şəkildə verilir:
(Bakuh) əl-Biruni (XI əsr) 132 , Əbu Həmid əl-Əndəlusi əl-Qərnati (XII əsr) 133 .
(Baku) Xaqani Şirvani (XII əsr) 134 , Rəşidəddin (XIV əsr) 135 , Həsən bəy Rumlu
(XVI əsr) 136 , Əmin Əhməd ər-Razi (XVI-XVII əsrlər) 137 , Övliya Çələbi (XVII əsr) 138 ,
Hacı Xəlifə (XVII əsr) 139 .
(Bakuyə) Yaqut (XII əsr) 140 , Nəsirəddin Tusi (XIII əsr) 141 , Zəkəriyyə Qəzvini
(XVIII əsr) 142 , Həmdullah Qəzvini (XIV əsr) 143 , Əbu-l-Fida (XIV əsr) 144 , İbn İyas (XVI
əsr) 145 , Sadiq İsfahani (XVII əsr) 146 .
(Bakuyə) Bakuvi (XV əsr) 147 .
Bununla yanaşı, XVI-XVII əsrlərdən etibarən və sonralar bir sıra yerli və fars
mənbələrində "Bakı"nın qədim formasından fərq lənən yeni yazılış şəkli - (Badkubə)
meydana çıxır: "Dərbəndnamə" 148 , İsgəndər Münşi (XVII əsr) 149 , Mirzə Məhəmməd
34