Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
əvayətləri əfsanəviliyinə baxmayaraq Bakının qədimliyindən xəbər verir və çox uzaq<br />
keçmişlərdə Bakının yerində, yaxud onun yaxınlığında olmuş qədim yaşayış yerinin su<br />
altında qalması faktının mümkünlüyünü əks etdirir.<br />
Ehtimal ki, Xəzər dənizində bütöv bir şəhərin qərq olması haqqındakı bütün<br />
rəvayətlərin əsasında həqiqətən zəlzələ nəticəsində materikin çökməsi və yaşayış<br />
yerinin, yaxud şəhərin dəniz sularının altında qalması faktı durur.<br />
1830-cu ildə Bakıda olmuş akademik E.Lents yerli əhalidən eşitdiyi bir rəvayəti<br />
danışır: "Xeyli vaxt bundan əvvəl dəniz indikindən 20 verst uzaqda idi və Pirallahı və<br />
Çilov adaları kimi Böyük və Daş Zirə adaları da materikin bir hissəsi idi: bir dəfə<br />
qəfildən dəniz xeyli qabağa gəldi və sahili indiki görkəminə saldı". 63<br />
Bakı ilə Böyük Zirə adası arasındakı zonanın bir çox əsr bundan əvvəl su altında<br />
qalmasını Böyük Zirə adası daşlarındakı dənizə doğru gedən ikitəkərli arabanın təkər<br />
izləri də təsdiq edir.<br />
Təkər izlərinin səmtinə görə bu yol ada boyunca Bakı buxtasının cənub sahilinin<br />
son nöqtəsi olan Şıx burnuna gedirdi. Lents adanı tədqiq edərək, zaman keçdikcə xeyli<br />
silinib getmiş həmin izləri tapmışdır. 64 XVIII əsrin 30-cu illərində səyyah Lerx adaya<br />
gələrkən o məskun deyildi. Lakin Lerx orada tikili, quyu qalıqları və qayada oyulmuş<br />
bir neçə dördkünc çuxur aşkar etmişdir. 65 Ehtimal ki, nə vaxtlarsa adada və buxtanın<br />
ərazisində Xəzər dənizinin səviyyəsinin qalxması nəticəsində su altında qalmış qədim<br />
yaşayış məskəni olmuşdur. Dənizin sahili xeyli uzaqda, materikdən ayrılmış Böyük<br />
Zirə (Nargin) adasının arxasında olmuşdur.<br />
<strong>Azərbaycan</strong> tarixçisi Abbasqulu ağa Bakıxanov aşağıdakıları da qeyd edir:<br />
"Bakı qəzasında Bilgəh, Zirə, Bibiheybət və sair kəndlərdə və bəzi adalarda daşlar<br />
üzərində dənizə doğru gedən araba yolları görünür. Bakı şəhərində Hacı Ağa Hüseyn<br />
oğlu Hacı Babanın otağının yerində quyu qazdıqları zaman dəniz səthindən aşağıda<br />
daşla döşənmiş bir yol çıxmışdır". 66<br />
Dənizə doğru gedən ikitəkərli araba izləri Bilgəh və Nardaran qəsəbələri<br />
yaxınlığındakı Ümidqayada bugünədək qalmışdır ki, bu da Abşeron bölgəsində<br />
materikin bir hissəsini su basdığını bir daha təsdiq edir.<br />
Eramızın əvvəlində Bakının yerində, yaxud onun yaxınlığında yaşayış yerinin<br />
və ya şəhərin olduğunu antik müəlliflərin məlumatları da ehtimal etməyə imkan verir.<br />
Yunan coğrafiyaşünası Klavdii Ptolemey (II əsr) özünün "Coğrafı təlimnamə"sində<br />
Qafqaz Albaniyasının 29 şəhər və kəndinin adını çəkir. Ptolemey onların arasında<br />
Qaytara şəhərini də qeyd edir.<br />
Ptolemeyin mətnində şəhərlər haqqında deyilir: "Soana çayının mənsəbində<br />
Telayba şəhəridir... Alban çayının mənsəbində Qaytara şəhəri, onun arxasında isə Kira<br />
(Kür) çayının mənsəbidir". 67<br />
Ptolemey başqa bir yerdə onu Qanqara 68 adlandırır. Şəhərin adının Ptolemeyin<br />
əsərinin əlyazma nüsxələrindən birində rast gəlinən üçüncü variantı - Qaqara da var.<br />
Bəzi tədqiqatçılar bu şəhərin adının "qarqarlar" etnik termini ilə bağlılığını ehtimal<br />
edirlər. 69<br />
Ptolemeyin 1584-cü ildə çap edilmiş xəritəsində Qaytara çox mürəkkəb və iri<br />
25
Change language