Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
getməyə cəsarət etmirdilər. Tacirlər əldə edə bildikləri qədər ipək aldılar". 3 Bu zaman<br />
gəmilər Bakı limanından əlavə, Abşeron yarımadası ilə Pirallahı adası arasındakı<br />
boğazda dayanırdı. 4<br />
<strong>Azərbaycan</strong>ın feodal pərakəndəliyi, bir sıra xanlıqların yaran ması, onlarda<br />
natural təsərrüfatın əlahiddəliyi məhsuldar qüvvələrin inkişafını, sənətkarlığın və<br />
ticarətin yüksəlişini ləngidən ciddi maneə idi.<br />
Bir sıra xanlıqlarda sikkələrin, ölçü və çəki vahidlərinin müxtəlifliyi, çoxlu<br />
gömrük rüsumları, nəqliyyatın bahalığı, yolların təhlükəli olması da sənətkarlığın və<br />
ticarətin inkişafına əngəl törədirdi. Bakı limanı vasitəsilə ticarət əlaqələrinə<br />
baxmayaraq, Rusiya ilə başlıca olaraq, Bakı xanlığında əmtəə-pul münasibətlərinin<br />
inkişafı vüsət tapmamışdı.<br />
Qubalı Fətəli xanın Quba xanlığına məxsus Dərbənd, Nizabad və Salyan<br />
limanlarının geri qaytarılması barədə yeritdiyi siyasətlə bağlı vəziyyət daha da pisləşdi.<br />
Rusiya hökuməti Fətəli xanın siyasətini müdafiə etdi və Bakı vasitəsilə ticarətin<br />
zərərinə olaraq rus tacirlərinin Həştərxanla yuxarıda adları çəkilən Quba xanlığı<br />
limanları arasında ticarətinin inkişafına yardım göstərirdi ki, bu da Bakı xanlığının<br />
gəlirinin azalmasına səbəb olurdu. 5<br />
Fətəli xan təkidli səylər və Bakıdakı rus konsulu Sulyakovla yazış ma nəticəsində<br />
öz iqamətgahını Bakıdan Salyana köçürdü. Salyanın dirçəlməsi və Rusiya ilə ticarətin<br />
oraya yönəlməsi nəticəsində Bakının ticarət dövriyyəsi aşağı düşməyə başladı və<br />
Rusiya ilə ticarət zəiflədi. 6 Vəziyyət XVIII əsrin 70-ci illərindən, Bakı xanlığı Quba<br />
xanlığından asılılığa düşdüyü vaxtdan dəyişməyə başladı, sənətkarlıq və ticarət yenidən<br />
dirçəldi, Rusiya dövləti və digər ölkələrlə ticarət əlaqələri genişləndi.<br />
XVII əsrin son onilliklərində Rusiyada ipək sənayesi sürətlə inkişaf edirdi. 7 Rus<br />
tacirlərinin həm xammal - xam ipək, yun, pambıq almaq, həm də ölkə sənayesinin<br />
məhsullarını satmaq üçün bazarlara ehtiyacı var idi. XVIII əsrin ikinci yarısında<br />
ingilis-rus rəqabəti və Ost-hind şirkətinin Yaxın Şərqdə rəqabət aparması nəticəsində<br />
Rusiya-İran ticarəti tənəzzülə uğradı. 8 Nadir şahın ölümündən sonra İranda 20 ildən çox<br />
davam edən xalq iğtişaşları və feodal ara-çəkişmələri də Rusiyanın İranla ticarət<br />
əlaqələrinin inkişafına əngəl törədirdi. Rus tacirlərinin Ənzəli limanı və Rəşt şəhəri<br />
vasitəsilə ticarəti pisləş mişdi. Bunun əksinə, XVIII əsrin son onilliklərində Rusiyanın<br />
<strong>Azərbaycan</strong>la iqtisadi əlaqələrinin inkişafı Bakı və Qızlar (quru yolla) vasitəsilə geniş<br />
vüsət almışdı. Bu dövrdə Rusiya-İran dəniz ticarətinin mərkəzləri Həştərxan və Bakı<br />
idi. 9 Həmin dövrdə Bakı vasitəsilə Rusiya-<strong>Azərbaycan</strong> ticarətinin inkişafına rus<br />
tacirlərinə himayədarlıq edən Fətəli xanın Rusiyaya meyilli olması 10 da əlverişli imkan<br />
yaradırdı.<br />
Bu ticarətdə Bakının rolunu açıqlayan bəzi arxiv sənədlərinə görə 1778-1781-ci<br />
illərdə Həştərxana xanına gətirilməsi belə olmuşdur: Bakıdan 6547 pud, Ənzəlidən<br />
3705 pud 36 funt, Dərbənddən 103 pud 7 funt, Salyandan 145 pud 20 funt və i.a. 11 .<br />
İpəyin bir pudunun qiyməti təqribən 60 manata bərabər idi. Lakin Pallasın məlumatına<br />
görə 90-cı illərdə əla növ Şamaxı ipəyi 170 manata satılırdı, bir pud ipəyin orta qiyməti<br />
isə 135 manat idi. Ola bilər ki, bu rəqəmlər bir qədər şişirdilmişdir. Lakin xam ipəyə<br />
219
Change language