Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
şəhərin qala divarlarını tikdirmiş Şirvan bəylərbəyi Zülfüqar xanın adı çəkilir. 17<br />
Karmeli rahibləri 1607-ci ildə şəhər şah qoşunları tərəfindən tutulduqdan bir neçə ay<br />
sonra şəhər ətrafına ova çıxmış Zülfüqar xanı Bakıda görmüşlər. 18 İtaliyalı Pyetro della<br />
Vallenin 1618-ci ildə verdiyi məlumata görə, Bakı hakimi sultan tituluna malik idi. 19<br />
Kempfer də 1683-cü ildə Bakı hakiminin sultan adlandığını xəbər verir. 20 İrandakı<br />
anonim yezuit missioneri 1687-ci ildə Bakının sultan adlanan və İran şahının vassalı<br />
olan məlik tərəfindən idarə edilən kiçik bir vilayət olduğunu yazırdı. 21<br />
1689-cu ildə <strong>Azərbaycan</strong>da olmuş digər fransız yezuit missioneri rahib Villet<br />
aşağıdakı məlumatı verir: "Farsların dövləti, yaxud imperiyası 16 böyük vilayətə<br />
bölünür. Onların hər birinin tabeliyində sultanlıqların, yəni əyalətlərin adı ilə sultan<br />
adlandırılan əyalət hakimləri olan xanları, yaxud şah canişinləri vardır. Şirvan<br />
dövlətindəki Bakı əyaləti onlardan biridir. Onun 34 kəndi var..." 22 Göründüyü kimi,<br />
Bakı Səfəvilər dövründə çoğrafi, iqtisadi və siyasi baxımlardan əlahiddə inzibati vahid<br />
idi.<br />
Türk səyyahı Övliya Çələbi xəbər verir ki, Şirvan vilayətindəki Bakı (yəni,<br />
Abşeron - S.A.) 1 nahiyədən (ehtimal ki, neft rayonlarından - S.A.) ibarət ayrıca<br />
xanlıqdır. Çələbinin dediyinə görə, Bakı xanlığının "şahsevənlər"dən və<br />
"dizçökənlər"dən təşkil olunmuş qoşunu var idi. Bakı xanının qeyri-nizami feodal<br />
qoşunu 3000 döyüşçüdən ibarət idi. 23 Həm də, Bakı, İrəvan və Gəncə xanlarının<br />
qoşunları türkmənlərdən, monqollardan, qumuqlardan, kalmıklardan (kalmaklar),<br />
kudəklərdən, muğanlılardan, quzlardan təşkil edilmişdi. Qalada silah cəbbəxanası, o<br />
cümlədən toplar var idi. 24 Övliya Çələbi şahın rəsmən təyin etdiyi dövlətli mülkədar<br />
olan Bakı xanını Əşrəf xan adlandırır. 25 Ehtimal ki, Bakı xanının özünün "təbili,<br />
nağarası və bayrağı" olmuşdur. Onun tabeliyində 12 yerli hakim var idi. 26 Bakı xanları,<br />
ehtimal ki, artıq Şirvanşahlar sarayında yaşamırdılar. Əks halda, Bakı qalasını təfərrüatı<br />
ilə təsvir edən Övliya Çələbi saray haqqında hər hansı bir məlumat verərdi. 1600-cü ildə<br />
sarayda olmuş İrandakı fransız missioneri Rafael dü Man onun uçulub -dağıldığını və<br />
tamamilə xaraba qaldığını qeyd edir. 27<br />
Səfəvi şahlarından soyurqal, tiyul, müafi ş əklində müxtəlif bəxşişlər alan,<br />
Çələbinin əyan 28 adlandırdığı yerli feodal kübarlarının xeyli hissəsi şəhərdə yaşayırdı.<br />
Bakı zadəganlarının 1607-ci ildə Bakının alınmasında Səfəvilərə fəal kömək göstərmiş<br />
bir qismi Şah Abbasdan, ehtimal ki, türk ağalığı dövründə həmin əyalətin türkpərəst<br />
yerli əyanlarına timar kimi verilmiş torpaqları soyurqal 29 olaraq almışdılar. Bakıya aid<br />
bir sıra fərmanlarda soyurqaldan danışılır. Bu sözlə sahibinin şah qoşununa silahlı<br />
adamlar verməli olduğu bağışlanmış ərazi nəzərdə tutulurdu. Soyurqal irsi idi. Soyurqal<br />
sahibi vergi yığmaq hüququna və inzibati toxunulmazlığa (müavi) malik idi. O,<br />
rentanın - verginin dövlətin, yəni Divanın payına düşən hissəsini də özünə götürürdü.<br />
Bəxşiş verilmiş kəndlər onun hakimiyyətinə tabe idi. Hakimlərə və maliyyə<br />
məmurlarına soyurqal ərazisinə daxil olmaq qadağan edilirdi. 30<br />
T i m a r - təhkimli kəndlilərlə birlikdə bağışlanmış len torpaq sahibliyi<br />
187
Change language