You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Tacirlər yalnız uşaqlardan biri Bakıya qaytarıldıqdan sonra azad olunmuşdular. 28<br />
Elə həmin il İranda vəkil Kərim xan Zəndin ölümündən sonra baş verən xalq<br />
iğtişaşları və feodal araçəkişmələri ilə bağlı olaraq rus konsulu və tacirləri Bakıdan<br />
Həştərxana qayıtmağa məcbur oldu. 29<br />
Rusiya-<strong>Azərbaycan</strong> və İran ticarət məsələlərini nizama salmaq üçün Bakıya və<br />
Ənzəliyə təyin olunmuş rus konsullarının məlumatlarında Bakı xanının Bakıdakı rus<br />
tacirlərini incitməsi xəbər verilir. Öz iqtisadi təsirini ta Hindistana qədər yaymağa ümid<br />
bəsləyən çar hökuməti hələ I Pyotr vaxtından Bakı limanı vasitəsilə ticarətin<br />
genişləndirilməsində maraqlı idi. Bu məqsədlə 1781-ci ilin iyun ayında qraf<br />
Voynoviçin komandası altında Həştərxandan Astrabad körfəzinə eskadra yola düşdü.<br />
Eskadra körfəzin sahilində, yaxud adalardan birində "ticarəti Şərqi Hindistana qədər<br />
genişləndirmək məqsədilə Rusiya kommersiya məskəni" yaratmalı idi. Lakin<br />
ekspedisiya uğursuzluğa düçar oldu. Eskadra geri qayıdarkən 1782-ci ilin iyununda<br />
Bakı buxtasına girdi. Voynoviçlə məxsusi olaraq Bakıya gəlmiş Fətəli xanla<br />
danışıqların gedişində rus tacirlərinin Bakıda və Şirvanın digər şəhərlərində ticarətinə<br />
dair bir sıra məsələlər nizama salındı və onlara müxtəlif imtiyazlar verildi. 30<br />
1784-cü ildə Bakıda olmuş ingilis səyyahı Forster yazırdı: "Mazandaranda<br />
yəhudi şirkəti tərəfindən fabrika üsulu ilə az miqdarda ipək istehsal olunur. Onun<br />
ticarəti, başlıca olaraq oradan ağ və rəngli pambıq parçalar, pambıq, düyü alan və<br />
əvəzində Rusiyadan gətirilən uzunsov dəmir təbəqələr, zəfəran, buğda və<br />
Həştərxandan 31 alınan enli mahud partiyaları göndərən Bakı limanı ilə sıx əlaqə<br />
sayəsində həyata keçirilir". 32<br />
Burnaşovun məlumatına görə 1786-cı ildə Bakıda cəmi bir neçə xristian tacir<br />
ailəsi yaşayırdı. 33<br />
Şəhərin təsvirini verən Forster dairəsi bir milə yaxın olan Bakıda xeyli adam<br />
yaşadığını və onların çoxunun ticarətlə məşğul olduğunu söyləyir. 34 "Buxta genişdir və<br />
gücü iki xırda ada tərəfindən zəiflədilən cənub küləyindən savayı bütün küləklərdən<br />
quru ilə müdafiə olunur". 35<br />
İpək ticarətində başlıca liman kimi Bakının böyük rolunu qeyd edən Forster<br />
deyir: "Uzun müddət güman edirdilər ki, Türkiyədən Avropaya gətirilən ipək Osmanlı<br />
imperiyasında istehsal olunur. Lakin İranın ticarətinin dərindən öyrənilməsi göstərir ki,<br />
türk tacirləri Gilana və Şirvana gedərək orada böyük miqdarda ipək alır və sonra<br />
Avropaya göndərirlər. 36 Forster Xəzər dənizində ipək ticarəti məsələsində Rusiya<br />
hökuməti ilə ingilis kommersiya müəssisələri və faktoriyaları arasında rəqabət getdiyini<br />
qeyd edirdi.<br />
Forsterin məlumatına görə "Şirvan əyalətində xeyli miqdarda ipək istehsal<br />
olunur, onun 400 tonu hər il Həştərxana apanlır: burada həmçinin mühüm ticarət malı<br />
olan əla keyfiyyətli zəfəran istehsal edilir. Artıq çoxdan Bakıda yaşayan Multanı hindli<br />
icması bu şəhərdə ticarətin genişlənməsinə güclü kömək göstərir". 37 Forster qeyd edirdi<br />
ki, hindlilər Şirvanın əsas tacirləri sayılmalıdır. O, hind tacirlərinin İrana və<br />
<strong>Azərbaycan</strong>a hansı yolla gəldiklərini təsvir edir. Hindlilər, adətən, ölkənin cənubundakı<br />
iri Tata şəhərində gəmiyə minib Bəsrəyə gedirdilər. Buradan onlar İrandan keçən<br />
222
Change language