Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
II Fəsil<br />
ERKƏN FEODAL BAKISI (VII-X ƏSRLƏR)<br />
1. SĠYASĠ TARĠX. BAKI ƏRƏB XƏLĠFƏLƏRĠNĠN VƏ<br />
ġĠRVANġAHLARIN HAKĠMĠYYƏTĠ ALTINDA<br />
Şimali <strong>Azərbaycan</strong> - antik müəlliflərə görə Albaniya, erkən orta əsr erməni<br />
müəlliflərinə görə Ağvank və IX-X əsrlər ərəb və fars müəlliflərinə görə Arran III-VII<br />
əsrlərdə Sasanilər İranından asılı olan vassal knyazlığı, yaxud hökmdarlığı olmuşdur. I<br />
Xosrov Ənuşirəvanın hakimiyyəti dövründə (531-579-cu illər) və ondan əvvəl Arran və<br />
<strong>Azərbaycan</strong> 1 İberiya və Ermənistanla birlikdə Sasani imperiyasının dörd inzibati<br />
vahidindən - kustaklarından birinin -Şimal mərzbanlığının tərkibinə daxil idi. 2<br />
Kustaklar bir sıra az-çox müstəqil vilayətlərə (şəhərlərə) bölünürdü. Şimal kustakı 13<br />
şəhər-dən ibarət idi. Buraya A zərbaycan (Atrpatakan), Ermənistan (Ərminiyə), İveriya<br />
(Varcan), Arran (Ran), Balasakan Sisakan və digər vilayətlər (Muğan, Deyləm və i.a.)<br />
daxil idi. 3<br />
İbn Xordadbehin (IX əsr) məlumatına görə "Cərbi", yaxud Şimal ölkələri<br />
imperiyanın dörddə bir hissəsini təşkil edirdi. Onun hakimi Şimalın spahbedi (hərbi<br />
rəisi) A zərbaycan-spahbed idi. Buraya A zərbaycan, Ermənistan, Arran, Rey və digər<br />
ərazilər daxil idi. 4 İbn Xordadbeh xəbər verir ki, Sasani şahı I Ərdəşirin vaxtında<br />
(224-241-ci illər) <strong>Azərbaycan</strong>, Ermənistan və digər ölkələrin hakimləri şah titulu<br />
daşıyırdı, məsələn: Azərbazkanşah (<strong>Azərbaycan</strong>da), Şiryanşah (Şirvanda),<br />
Balaşacanşah (Balasakanda), A llanşah (Dərbənddə), A mukanşah (Muğanda),<br />
Ərmənşah (Ermənistanda), Filanşah (Dağıstanda) 5 və i.a. Bu məlumatda hələ III əsrdə<br />
Şirvanşah (ehtimal ki, Şirvanşah) titulunun mövcudluğu diqqəti cəlb edir. Sasani şahları<br />
şah titulunu, ehtimal ki, yarımasılı, vassal hakimlərə verirdilər. VI əsr müəllifi Mitilenli<br />
Zaxari Cənubi Qafqazın yerli hakimləri haqqında maraqlı məlumat verir: " Bu şimal<br />
məmləkətində 24 yepiskopu olan beş xalq yaşayır. Onların katalikosu İran<br />
Ermənistanındakı böyük Dvin şəhərində yaşayır. Qurzan da dilləri yunan dilinə<br />
bənzəyən bir yerd ir; onların fars şahına tabe olan xristian hakimi var. Arran da öz dili,<br />
xaçpərəst xalqı olan bir diyardır. Onların fars şahına tabe olan hökmdarı var". 6 Bu<br />
məlumatda VI əsr yunan müəllifinin adının çəkilməsi, Arranın özünün dilinin olması və<br />
yerli əhalinin dini haqqında xəbərlər diqqətəlayiqdir. Fars şahına tabeçiliyin qeyd<br />
olunması Sasanilərdən vassal asılılığını göstərir.<br />
Arranın ərazisi şimal qonşular - Xəzərlər və Bizans tərəfindən daim müharibə və<br />
basqın meydanına çevrilmişdi. Sasanilər dövlətin şimal sərhədi olan Arrana böyük<br />
əhəmiyyət verir, eramızın ilk əsrlərindən xəzərlərin və digər türk tayfalarının<br />
basqınlarından qorunmaq üçün Dərbənd keçidini möh kəmləndirirdilər.<br />
VII əsrin birinci yarısının sonunda Bizansla və xəzərlərlə sürəkli müharibələr,<br />
habelə daxili çəkişmələr nəticəsində zəifləyən Sasani imperiyası yenicə meydana<br />
37
Change language