Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
sultanının da adı çəkilir. 21<br />
II Mənuçöhr dövründə (XI sonu-XII əsrin əvvəli) kəsilmiş sikkədə həkk<br />
olunmuşdur:<br />
Məhəmməd rəsulillah<br />
əl-məlik<br />
Əl-Müst əzhir billah<br />
Mənuçöhr<br />
Sultan Məhəmməd bin Fəribürz 22<br />
Şirvanşah Fəribürzün Məlik şahın xəzinəsinə ödəməyə iltizam verdiyi illik<br />
xəracın məbləği əvvəlcə 70000 dinar idi. Lakin sonralar bu məbləğ 40 000 dinara<br />
endirildi. 23 Bununla belə, XIII əsrin tarixçəsi ən-Nəsəvinin sözlərinə görə, Məlik şah<br />
Arranı zəbt etdikdən sonra şirvanşah onun hüzuruna gələrək onunla saziş bağladı.<br />
Həmin sazişə görə şirvanşah sultanın xəzinəsinə hər il yüz min dinar verməli idi. 24<br />
Məlik şahın Şirvana yürüşünə, ehtimal ki, şirvanşah Fəribürzün səlcuq sultanının öz<br />
üzərində ali hakimiyyətini tanımaqdan imtina etməsi səbəb olmuşdur. I Fəribürz igid<br />
sərkərdə, böyük diplomat idi. Onun bütün fəaliyyəti qonşu əraziləri zəbt etmək<br />
hesabına feodal torpaqlarını genişləndirməyə yönəldilmişdi. Sultan canişinlərinin bütün<br />
cidd - cəhdlərinə baxmayaraq, Fəribürz 8 il ərzində Şirvanın müstəqil idarə edilməsinə<br />
nail oldu. 25<br />
Şirvan dəfələrlə ölkəni qarət edən və viran qoyan türk qoşunlarının basqınlarına<br />
məruz qalmasına baxmayaraq, şirvanşah hələ də müstəqil hökmdar kimi hakimiyyət<br />
sürürdü. Lakin sultanın sərhəd vilayəti əl-Babı iqta kimi bağışladığı hər iki İraqın -<br />
İraqi-Ərəb və İraqi-Əcəmin hakimi Savtəkinin nümayəndəsi buraya gəldikdən sonra<br />
hər il sultanın xəzinəsinə xərac (mal) verən vassal vəziyyətinə düşdü. 26<br />
Sonuncu səlcuqlar dövründə <strong>Azərbaycan</strong>ın şimal vilayətlərində iki iri feodal<br />
məlikliyi var idi: Şərqdə - XI-XIV əsrlərdə səlcuqların vassalı hüququnda<br />
şirvanşahların hökmranlıq etdikləri Şirvan və qərbdə - Eldəgiz atabəylərinin<br />
hakimiyyəti altında olan Arran Eldəgizlər, həm də Cənubi <strong>Azərbaycan</strong>ın hakimi olub,<br />
səlcuq sultanlarının vassalı idilər.<br />
Mənbələr xəbər verirlər ki, XII əsrin ikincı çərəyində Eldəgiz, Bakı da daxil<br />
olmaqla, bütün Şirvanı zəbt etdi. "Nəhayət, səlcuqi Toğrulun qardaşı sultan Məsud<br />
(1133/4-1152) Eldəgizi qoşunun bir hissəsi ilə Arrana tərəf göndərdi və qısa müddətdə<br />
Arranı, Gəncəni, Şirvanı və Bakını tamamilə tutan Eldəgiz qoşun və rəiyyətlə elə<br />
münasibətlər yaratdı ki, hamının ürəyində ona məhəbbət oyandı". 27 Lakin, görünür, bu<br />
məlumat Eldəgizin həmin ərazinin gürcülərin işğalı altında olduğu h.558 (1162/3)-ci<br />
ildə gürcü hökmdarı III Georgini məğlubiyyətə uğratmasına aiddir. Ehtimal ki, Şirvan<br />
Eldəgizin, sonralar isə Qızıl Arslanın ölkədən qovduqları gürcülərin əlindən<br />
alınmışdır. 28<br />
1170-ci ildə I A xsitan dayısı oğlu olan gürcü hökmdarı III Georginin köməyi ilə<br />
Bakı yaxınlığında rusların 73 gəmidən ibarət donanmasını məğlub etdi və xəzərlərin<br />
tutduqları Şəbəranı və Dərbəndi geri aldı. 29 Brodniklər adlandırılan ruslar Volqa ilə<br />
üzüaşağı üzərək Xəzər dənizinə çıxdılar və Ruinas (ehtimal ki, Nargin) adasının<br />
64
Change language