Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
malların əsnaf ağsaqqalları tərəfindən təqdim olunan qiymət cədvəllərini təsdiq etmək,<br />
habelə bazarlara nəzarət idi. 126 Tacirlərdən biri mühtəsibin qoyduğu qiymətləri<br />
pozduqda onların boynuna "taxta külah" keçirirdilər. 127 Şarden bu cəza üsulunu belə<br />
təsvir edir: "onların boynuna bizim səyyar rüsvayçılıq dirəyinə oxşar qalın taxta<br />
keçirirlər. Onlar qabaqda zınqırovları olan bu taxtaları çiyinlərində gəzdirirlər. Onların<br />
başına hündür saman papaq qoyub öz məhəllələrində dolandırırlar və qara camaat<br />
onları fitə basır". 128<br />
Şəhərin tacirləri bir neçə dərəcəyə bölünürdü: topdansatış ticarəti ilə məşğul<br />
olan iri tacirlər - sövdəkarlar, xoca adlandırılan dəniz və karvan yolları vasitəsi ilə xarici<br />
ticarətlə məşğul olan tacirlər və i.a. Bakıdakı tacirlər, başlıca olaraq, Şamaxının xam<br />
ipəyinin alqı-satqısında vasitəçiliklə məşğul olurdular. Böyük kapital sahibi olub,<br />
sələmçi bankir Hindistan, İran, Orta Asiya və başqa Şərq ölkələri ilə, əsasən karvan<br />
ticarətində vasitəçilik rolu oynayan hind tacirləri xüsusi yer tuturdu. Kabildə,<br />
Qəndəharda, Bəndər-Abbasda, Şirazda, İsfahanda, Şamaxıda və Bakıda, habelə<br />
Buxarada və Bəlxdə ticarət koloniyaları olan hind tacirləri Hindistanla sıx iqtisadi əlaqə<br />
saxlayır, yerli və Hindistanda istehsal olunmuş mallarla ticarət edirdilər. 129 Hind<br />
tacirlərinin başlıca ticarət malları ədviyyat və Hindistanda istehsal olunan müxtəlif<br />
zərxara və pambıq parçalar, habelə Kəşmir şalı - tirmə, silah, qiymətli daşlar və mirvari<br />
idi. XVII-XVIII əsrlərdə Bakıda İrandan gəlib Rusiyaya və oradan da Qərbi Avropa<br />
ölkələrinə mal aparan yerli tacirlər də iri ipək ticarəti ilə məşğul olurdular.<br />
İri tacirlər ticarətdən əlavə, dövlətdən götürdükləri icarədən də xeyli gəlir əldə<br />
edirdilər. Məsələn, yuxarıda göstərilən kitabədə Bakıda icarəyə verilən tövcihat<br />
vergisinin adı çəkilir. 130 Neft quyuları, duz mədənləri, zərbxanalar, bazarlar və i.a. da<br />
icarəyə verilirdi. İri tacirlər iqtisadi və siyasi cəhətdən feodallarla və şəhərin mənsəb<br />
sahibləri ilə bağlı idilər. Onların nümayəndələri çox vaxt yüksək inzibati vəzifələr<br />
tuturdu. Şəhər tacirlərinin bir zümrəsi də sənətkarların istehsal etdikləri məmulatı öz<br />
dükanlarında satan xırda ticarətçilər idi. "Təzkirət əl-müluk"un məlumatına görə,<br />
tacirlər şəhərin inzibati orqanlarına, başlıca olaraq, hakimə və kələntərə tabe idilər.<br />
Şəhər əhalisinin mühüm bir qis mini sənətkarlar təşkil edirdi. Mənbələrdə Bakıda<br />
sənətkarların vəziyyətinə dair heç bir məlumat verilmir. İçərişəhər məhəllələrinin<br />
dövrümüzədək gəlib çatmış qədim adlarından görünür ki, onlar müxtəlif məhəllələrdə<br />
(məsələn, "həkkakçılar" məhəlləsi) yaşamışlar.<br />
Daha sonrakı mənbələrin materialları Bakının ayrı-ayrı məhəllələrində eyni<br />
peşədən olan sənətkarların - misgərlərin, dəmirçilərin, dabbaqların, boyaqçıların,<br />
zərgərlərin, çəkməçilərin (pinəçilərin) və i.a. məskunlaşdığını təsdiq edir. 131<br />
İçərişəhərdəki nisbətən kiçik bir ərazidə çoxlu məscidin (20-dən çox) olması şəhərdə<br />
20-dək məhəllənin mövcud olduğunu göstərir. Belə ki, orta əsr <strong>Azərbaycan</strong><br />
şəhərlərində, adətən, hər məhəllənin öz məscidi olurdu. Tacirlər və sənətkarlar, ehtimal<br />
ki, bazarın və karvansaraların yerləşdiyi limanın yaxınlığında yaşayırdılar. Sənətkarlar<br />
öz məmulatlarını emalatxana-dükanlarında, bazarda, yaxud yaxınlıqdakı məhəllələrdə<br />
satırdılar.<br />
Şəhər sənətkarlarını iki qismə bölmək olar: təkbaşına işləyən sənətkarlar və iri<br />
198
Change language