Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
əxilərin öz iqamətgahları olduğunu xəbər verir: "Onlar bütün türkmən, Rum<br />
vilayətlərində, hər yaşayış yerində, hər şəhərdə və kənddə vardır". 48 Sənətkarlarla bağlı<br />
olan əxilər müstəbidlərin qətlinə icazə verirdilər. "Dünyada onlardan çox qəriblərin<br />
qayğısına qalan, acları doydurmağa, möhtacların ehtiyacını ödəməyə səy göstərən,<br />
voyevodanı, yaxud onlara bədxah niyyətlərlə<br />
yaxınlaşanları qətlə yetirməyə hazır olan adamlar tapmaq çətindir. Onlar öz adamlarını<br />
və başqa peşədən olan gəncləri, subayları, kimsəsizləri toplayan adama əxi deyirlər.<br />
Adamlar özləri də gəlirlər ki, bu, fütuvva adlanır".<br />
İbn Bəttutənin təsvir etdiyi "iqamətgah" sənətkarlarla, zəhmət adamları ilə sıx<br />
bağlı təşkilat idi. 49 Bu xarakteristika Bakı və Abşerondakı əxi təşkilatlarına da şamil<br />
edilə bilər. Bunu Bakının cənub qala qapısındakı B.Dorn tərəfindən oxunmuş kitabə də<br />
göstərir. H.786-cı ilin rəcəb ayında (avqust, 1384-cü il) yazılmış həmin kitabədə binanı<br />
tikmiş Əxi ibn Ramazan əş-Şirvaninin adı çəkilir. 50 Əxi rütbəsi həmin şəxsin Bakıdakı<br />
əxilər təşkilatına mənsubiyyətini bildirir. Ehtimal ki, kitabədə bəhs edilən bina əxi<br />
təşkilatı üzvlərinin toplaşdığı iqamətgah olmuşdur. Bakı və Kürdəxanıdakı əxi<br />
təşkilatları, görünür, ibn Bəttutənin təsvir etdiyi təşkilatların eyni olmuşdur. Göründüyü<br />
kimi, əxi təşkilatının üzvləri şəhərin sosial həyatında mühüm rol oynayan şəhər<br />
sənətkarları idi. Mənbələrin verdiyi məlumata görə XI-XII əsrlərdə sənətkarlar və<br />
şəhərin yoxsul əhalisi gah şirvanşahın, gah da səlcuqların təyin etdikləri hakimlərin<br />
əleyhinə üsyanlar qaldırmışlar. 51<br />
İçərişəhər ərazisindəki bəzi məscid və karvansaraların adlarının qalması şəhərin<br />
həmin dövrdə sənətkarların, tacirlərin və əhalinin digər təbəqələrinin yaşadığı bir sıra<br />
məhəllələrə bölündüyünü ehtimal etməyə imkan verir. Məlumdur ki, məscidlər, adətən,<br />
sənətkar və ticarət məhəllələrində tikilir və həmin məhəllələrin adları ilə adlandırılardı.<br />
Məsələn, Ləzgi məscidi görünür soyuq silah və dəmir əşyalar istehsalı ilə şöhrət<br />
qazanmış ləzgi sənətkarları məhəlləsinin məscidi olmuşdur; Gilək məscidi ipək ticarəti<br />
ilə məşğul olan gilanlıların, Bəzzaz məscidi isə parça alverçilərinin məhəllə məscidi idi.<br />
Şəhər məhəllələrinin adları da bir çox hallarda orada yaşayan əhalinin tərkibindən asılı<br />
olurdu, məsələn, həkkarlar məhəlləsi və s. Qalada, ehtimal ki, başqa Şərq ölkələrindən<br />
gəlmiş tacirlərin - çinlilərin, hindlilərin, buxaralıların və s. - məhəllələri də olmuşdur.<br />
Mənbələr olmadığından həmin dövrdə şəhərin daxili idarəetməsinə dair<br />
məlumat əldə edilə bilməmişdir. Yalnız yuxarıda göstərilən məlumatlara əsasən ehtimal<br />
etmək olar ki, şəhər şirvanşahın təyin etdiyi hakimlər və vəzirlər tərəfindən idarə<br />
olunmuşdur. Baş maliyyə idarəsi, <strong>Azərbaycan</strong>ın digər şəhərlərində olduğu kimi,<br />
Olcaytunun kitabəsində adı çəkilən Divan olmuşdur. Hüququ normaları ş əriətə<br />
əsaslanan qanunvericilik və məhkəmə orqanlarına ruhanilər başçılıq edirdilər. Şəhərdə<br />
feodallardan, ruhanilərdən, tacirlərdən və sənətkarlardan başqa yoxsul təbəqələr də<br />
yaşayırdı ki, onların arasında dərvişlər də var idi. Abşeron kəndlərinin əhalisinə<br />
gəldikdə isə, onların əksəriyyəti kənd təsərrüfatında çalışan və şəhərdə yaşayan<br />
İbn Bəttutə Kiçik Asiya vilayətlərini Rum vilayətləri adlandırır<br />
F ü t u v v a - cəngavərlik<br />
95
Change language