Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
G Ġ R Ġ ġ<br />
<strong>Azərbaycan</strong> bəşər sivilizasiyasının ən qədim beşiklərindəndir (Tur Xeyerdal).<br />
Qarabağın dağlıq bölgəsində, Qarabulaq deyilən yerdəki (indiki Füzuli rayonu) Azıx<br />
mağarasında Paleolit dövrünə aid qədim preneandertal insanın dünyada ən qədim<br />
düşərgələrindən biri tapılmışdır. Onun 1,5 milyon il yaşı var. 1 Çoxtəbəqəli (təqribən 14<br />
metr qalınlığında 10 təbəqə) A zıx mağarasında aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı<br />
onun qədim sakinlərinin tarixə qədərki dövrdə həyat tərzini səciyyələndirən heyvan və<br />
bitki qalıqları, ocaqlar aşkara çıxarılmışdır.<br />
V təbəqədə qazıntı zamanı adam sümüklərinin qalıqları -təqribən 400 min il<br />
bundan əvvəl yaşamış 18-22 yaşlı gənc qadının alt çənə sümüyünün bir hissəsi<br />
tapılmışdır. 2<br />
Azıx mağarasındakı arxeoloji tapıntılar Cənubi Qafqazda insanın 1,5 milyon il<br />
bundan əvvəl, Aşağı Paleolit dövründə, çay daşı mədəniyyəti - Quruçay<br />
mədəniyyətindən başlayaraq Mustye mədəniyyətinin əvvəlinədək (eramızdan 100 min<br />
il əvvəl) - dövründən yaşadığını təsdiq edir. 3 Paleolit dövrünün digər diqqətəlayiq<br />
abidələrindən biri də M.M.Hüseynov və A.K.Cəfərov tərəfindən aşkar edilmiş və<br />
qədim insanın <strong>Azərbaycan</strong>da 100 min il bundan əvvəl məskunlaşdığını sübut edən<br />
çoxtəbəqəli Tağlar mağara-düşərgəsidir. Tağlar mağarasının 6 mədəni təbəqəsində daş<br />
alətlər, heyvan və insan qalıqları tapılmışdır. Tağlar materialı daş alətlərin, Mustye<br />
dövründən başlayaraq Yaxın Şərqlə - İran və İraqla əlaqələrin inkişaf mərhələlərini<br />
izləməyə və burada daş alətləri - Tağlar tipli ərsini ayırd etməyə imkan verir. 4<br />
Bakı şəhərindən 60 km cənub-qərbdə yerləşən Qobustan Mezolit (Orta Daş<br />
dövrü), Neolit (Yeni Daş dövrü), Tunc, Dəmir dövrlərindən başlayaraq son orta əsrlərə<br />
qədərki tarixi mərhələni əhatə edən nadir abidədir. Yer kürəsinin müxtəlif qitələrində<br />
aşkar edilmiş qaya təsvirləri içərisində <strong>Azərbaycan</strong> xalqının qədim dövr tarixinin<br />
öyrənilməsində qiymətli mənbə olan Qobustan petroqlifləri böyük maraq doğurur.<br />
<strong>Azərbaycan</strong> Respublikası EA Tarix İnstıtutunun İ.M.Cəfərzadənin rəhbərliyi ilə<br />
arxeoloji ekspedisiyaları tərəfindən 1947-1965-ci illərdə Qobustan rayonunun<br />
cənub-şərq hissəsində Böyükdaş, Kiçikdaş, Cingirdağ dağlan və Yazılıtəpə<br />
hüdudlarında 750-dən çox qayanın üzərindəki dörd mindən yuxarı insan, heyvan, balıq,<br />
bütöv kompozisiyalı rəsmlər, kasavarı batıqlar və s. aşkar edilib öyrənilmişdir. 5<br />
C.N.Rüstəmovun başçılığı ilə Qobustanda və yeni aşkar edilmiş Şonqardağ və Şıxqaya<br />
rayonlarında üzərində 2000 rəs m olan daha 300 daş tapılmışdır 6 .<br />
1986-cı ilədək artıq altı minədək qaya təsviri var idi. Qobustan petroqlifləri<br />
Cənubi Qafqazın şərqinin böyük bir dövr (e.ə. 10 000 ildən çox) ərzində - Mezolitdən<br />
son orta əsrlərədək - illüstrasiyalı tarixidir. Bəzi tədqiqatçıların (İ.M.Cəfərzadə,<br />
A.A.Formozov) fikrincə petroqliflərdə əks olunmuş süjetlərin dairəsi Qobustan<br />
təsvirlərinin ibadət xarakteri daşıdığını göstərir. Onlar qədim insanın öz icmasının<br />
rifahını bilavasitə bağladığı əfsun-ovsun mərasimlərinin tərkib hissəsi idi. 7<br />
11
Change language