You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Zeynalabdin Şirvani öz əsərlərində buradan <strong>Azərbaycan</strong>, İran, Rusiya və Qərbi Avropa<br />
şəhərlərinə ağ və qara neft, eləcə də zəfəran aparılaraq həmin yerlərdə baha qiymətə<br />
satıldığını qeyd etmişdir. 47<br />
II Yekaterina vaxtında çar hökuməti Şərqdə iri ticarət mərkəzi və rus<br />
qoşunlarının başlıca təchizat bazası olan Bakıya böyük diqqət yetirirdi. Bakı limanının<br />
möhkəmləndirilməsi və yenidən qurulması nəzərdə tutulurdu. Bu məqsədlə vəsait<br />
buraxılmış, hətta Peterburqdan ustalar təyin edilmiş və göndərilmişdi. P.Q.Butkov öz<br />
yol qeydlərində yazırdı: " Bakı limanını ona görə sahmana salmaq lazım görülmüşdür<br />
ki, o, Xəzər dənizində ən yaxşı limandır. Orada gəmilər 7 sajın dərinliyində dayana<br />
bilərlər. Buraya Mazandarandan, Gilandan, Lənkəran sahilindən, Şirvandan və<br />
<strong>Azərbaycan</strong>dan külli miqdarda tacir gəlir. Bütün Şirvan məhsullarının hamısını Bakıya<br />
gətirir.<br />
...Beləliklə aydın olur ki, Rusiyanın İranla ticarətində Bakı yeganə rahat və ən<br />
əlverişli yerdir. Buradan Mazandaran və Gilan əyalətləri ilə ən gəlirli ticarət aparıla<br />
bilər; quru ticarət yoluna gəldikdə isə, Bakıdan İran körfəzinədək ölkənin bütün zəngin<br />
daxili əyalətlərinə hələ böyük Şah Abbas tərəfindən salınmış təhlükəsiz yol gedir.<br />
Lazımi yerlərində daş hasarlı karvansaralar tikilmiş bu yol məhz Təbriz, Ərdəbil,<br />
Sultaniyyə, Tehran, Qəzvin və Kaşana, hətta İsfahana və daha sonra İran körfəzinədək<br />
gedib çıxır". 48<br />
Gözlərini zəngin və əsrarəngiz Hindistana tikən və onunla ticarət etmək istəyən<br />
çar hökuməti bu məqsədlə Bakıdan istifadə etməyi qərara aldı. "Məlumdur ki, gəbrlərin<br />
məzhəbi Hindistanın başlıca məzhəbidir. Hindlilərin bir çoxu indiyədək Bakı<br />
ətrafındakı odlara sitayişə gedirlər. Bakını sahmana salmaqla və onunla ticarəti<br />
genişləndirməklə onu hind gəbrlərinin Məkkəsinə çevirmək olmazmı və qis mən bu<br />
səbəbdən Astrabad və Həştərxan vasitəsilə zəngin quru ticarət yolu açıla bilməzmi?.." 49<br />
Lakin 1797-ci ilin yazında həyata keçirilməsi nəzərdə tutulan bu planlar II<br />
Yekaterinanın ölümü ilə əlaqədar baş tutmadı. Taxta çıxmış I Pavel rus qoşunlarının<br />
Cənubi Qafqazdan dərhal çıxarılmasını əmr etdi.<br />
Rus tacirlərinin Bakı vasitəsilə ticarəti XIX əsrin əvvəllərində də davam edirdi.<br />
Lakin Bakıdakı xan hakimiyyəti rus tacirlərinə düşməncəsinə münasibət bəsləyirdi. Bir<br />
sıra sənədlər də buna dəlalət edir. 1800-cü ilin yanvarında Bakıya gələn Rusiyanın<br />
İrandakı konsulu Skibinevski Bakı xanı Hüseynqulu xandan əllərindən zorla xeyli<br />
məbləğdə pulları alınmış rus tacirlərinin razı salınmasını tələb etdi. Danışıqların<br />
gedişində Hüseynqulu xan incitdiyi rus tacirlərini razı salmaqdan imtina etdikdə,<br />
konsulun təklifi ilə donanma kapitan-leytenantı Moçakov həmin il fevralın 6-da<br />
"Kizlyar" gəmisindən şəhəri atəşə tutdu. Nəticədə Hüseynqulu xan öz günahını<br />
boynuna alıb, nəinki həmin tacirlərin, hətta digər rus tacirlərinin itkilərini ödədi və<br />
gələcəkdə onlarla ədalətlə davranmaq barədə yazılı iltizam verdi. 50<br />
Həmin ilin yazında Hüseynqulu xan məmuru Mirzə Hadi bəyi rus tacirləri<br />
barəsində hərəkətlərinə görə üzrxahlıqla Rusiya sarayına göndərdi. 51 Lakin xan<br />
hakimiyyəti ilə çar hökuməti arasında ticarət məsələsində daim münaqişə gedirdi. Çar<br />
hökuməti təkcə rus tacirlərinə deyil, həmçinin rusların təsir dairəsində olan Dağıstan<br />
224
Change language