Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
qoşun yeritdi. Səfəvi qoşunları Bakını mühasirəyə aldı. Lakin qalanın Os manlıların<br />
qoyduğu Əhməd bəyin rəhbərliyi ilə inadla müdafiə olunması, Dərbənddən dəniz yolu<br />
ilə kömək - bant və silah alın ması mühasirədəkilərin Bakını qoruyub saxlamasına<br />
kömək etdi. Os manlı mənbələrinin verdiyi məlumata görə qalanın mühasirəsi 40 gün<br />
çəkdi (İsgəndər Münşiyə görə mühasirə 18 gün davam etmişdir). Qızılbaş əmirləri<br />
Bakıya yaxınlaşaraq qalanı mühasirəyə almağa başlayanda Müseyib xan Təkəli, Şahrux<br />
xan Zülqədər və Pirməhəmməd Ustaclı arasında ixtilaf meydana çıxdı; onların hər biri<br />
müstəqil hərəkət etmək istəyir, başqasına tabe olmaqdan boyun qaçırırdı. Səfəvi<br />
qoşunlarının düşərgəsində aclıq başladı və onlar məqsədlərinə çatmadan mühasirəni<br />
götürməyə və geri çəkilməyə məcbur oldular. Tezliklə qızılbaşlar Os man paşa<br />
tərəfindən məğlubiyyətə uğradılar və üstünlük yenidən türklərin əlinə keçdi.<br />
1585-1588-ci illər arasındakı dövrdə türklər A zərbaycanın müharibə, qıtlıq və<br />
əmirlərlə şah arasındakı daxili çəkiş mə nəticəsində dağılmış şimal və cənub<br />
vilayətlərini işğal etdilər. 20<br />
Şirvan yenidən türklərin hakimiyyəti altına düşdü. Bakının qala divarlarını<br />
uçurmuş qızılbaş qoşunlarının getməsindən istifadə edən Os man paşa Bakı qalasını<br />
bərpa etdirdi və möhkəmləndirdi. Şəhəri tərk etmiş əhali onun sərəncamı ilə yenidən<br />
Bakıya qayıtdı. Asəfinin məlumatına görə "Badkuyə" qalası əhalinin və şəhərə<br />
qayıdarkən öz evlərini də təmir və bərpa edən rəiyyətdən yığılan verginin hesabına 4-5<br />
ay ərzində dirçəldidi. 21<br />
1587-ci ildə ölkənin böyük hissəsi Os manlılar tərəfindən tutulduğu bir vaxtda<br />
şanılı və ustaclılar tayfalarının əmirləri Qəzvində Məhəmməd Xudabəndənin kiçik<br />
oğlu, on altı yaşlı I Abbası (1587-1629) şah elan etdilər. Bu vaxt ölkəni şərqdən<br />
özbəklər, İranın daxilində isə qiyamçı qızılbaş tayfaları təhdid etməyə başladı. Bu, şah<br />
Abbası Osmanlılarla mübarizədən əl çəkməyə məcbur etdi. 22<br />
1590-cı il, mayın 21 -də şah Abbas türklərlə ağır sülh müqaviləsi bağlamalı<br />
oldu. Həmin müqaviləyə əsasən, Talış diyarı və Ərdəbil mahalı istisna olmaqla,<br />
<strong>Azərbaycan</strong>ın şimal və cənub vilayətləri, Kürdüstanın bir hissəsi, Şərqi Gürcüstan və<br />
şimali Ermənistan türklərə verildi. Abşeronla birlikdə Bakı əvvəlki kimi, türklərin<br />
hakimiyyəti altında qalırdı. Türklər ibadətdə rəsmi olaraq sünniliyi tətbiq və şiələri<br />
təqib etməyə başladılar. Onlar A zərbaycan əhalisinin üzərinə ağır vergilər qoydular.<br />
Ölkədə, o cümlədən Şirvanda bir sıra antifeodal üsyanların baş verməsi ilə<br />
əlaqədar olaraq öz ümidlərində aldanılan və Osmanlıların mərkəzləşdirmə siyasətindən<br />
narazı olan A zərbaycan feodal zadəganları kömək üçün şah Abbasa müraciət etdilər. 23<br />
Bununla bir vaxtda Moskva dövlətinin şərqdə müstəmləkəçilik cəhdləri başladı.<br />
XVI əsrin ortalarında Volqaboyunu ələ keçirən Rusiya Cənubi Qafqazın hərbi feodal<br />
işğalına, eləcə də Volqa-Xəzər yolunun möhkəmləndirilməsinə çalışırdı. Moskva<br />
dövlətinin şərq, o cümlədən <strong>Azərbaycan</strong>a qarşı müstəmləkəçilik niyyətləri ilə əlaqədar<br />
həmin ölkələrin öyrənilməsinə maraq yaranır. XVI əsrdə Moskva dəftərxanasının rəs mi<br />
coğrafi sənədi Moskva dövlətinin dövrümüzədək gəlib çatmamış rəs mi xəritəsinin<br />
(çertyojunun) şərhi olan "Böyük çertyoja dair kitab" idi. Həmin kitabda müxtəlif<br />
ölkələr, o cümlədən <strong>Azərbaycan</strong> haqqında məlumat verilirdi. Kitabın 59-cu səhifəsində<br />
141
Change language