Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
qəbul salonu və ya dövlət şurası 120 binası, yaxud da türbə 121 olduğuna dair fərziyyələr<br />
var. Divanxananın memarlıq quruluşu və planı orijinal olub, nəinki <strong>Azərbaycan</strong>ın, eləcə<br />
də digər Şərq ölkələrinin heç bir abidəsinə bənzəri yoxdur. Onun yarımgünbəzli<br />
stalaktit baştağı Qahirədəki Sultan Həsən və Sultan Müəyyid məscidlərinin baştağını<br />
xatırladır. Orta əsrlər A zərbaycan memarlığının bu görkəmli abidəsinin funksional<br />
təyinatının açıqlanmasında mənbələrin mühüm əhəmiyyəti vardır. Bu maraqlı abidə<br />
haqqında heç bir əsərdə məlumata rast gəlmirik. Lakin mənbələrin dolayısı ilə verdiyi<br />
məlumatlar bəzi ehtimallar yürütməyə imkan verir. Həsən Rumlunun məlumatına görə,<br />
Şah İsmayıl Bakını alarkən "qazılar Mirzə Xəlilüllahın cənazəsinin qalıqlarını çıxarıb<br />
yandırmış və onun türbəsinin günbəzi altından çoxlu qızıl tapmışlar". 122 Başqa bir<br />
versiyada deyilir ki, bu zaman Şirvan hakimlərinin türbəsi yerlə-yeksan edilmişdir. 123<br />
Digər bir mənbəyə görə, "Xadim bəy Xüləfa İs mayılın əmri ilə Şirvanşahların<br />
xəzinəsini zəngin qızıl ehtiyatı, daş-qaş, nağd pul, müxəlləfat və digər qiymətli şeylərlə<br />
birlikdə çıxarıb aparmışdır..." 124<br />
Gətirilən məlumatlardan belə nəticə çıxarıla bilər ki, sarayın ərazisində I<br />
Xəlilüllahın dəfn edildiyi türbə mövcud olmuş, qızılbaşlar türbənin günbəzində çoxlu<br />
qızıl və qiymətli şeylər tapmış, Şirvanşahların zəngin xəzinəsi saray binasında<br />
saxlanılmışdır. Başqa bir xəbərə görə, həmin hadisələr zamanı Şirvanşahların türbəsi<br />
dağıdılaraq yerlə-yeksan edilmişdir. Türbədə arxeoloji işlər aparılarkən şirvanşahın ailə<br />
üzvlərinin sərdabələrinə toxunulmadığı müəyyənləşdirildiyindən və heç bir yerdə<br />
şirvanşahın basdırıla biləcəyi boş qəbir olmadığından ancaq belə bir fərziyyə qalır ki, I<br />
Xəlilüllahın dəfn edildiyi başqa bir türbə də mövcud olmuşdur. Həmin türbə bu<br />
məsələni aydınlaşdıra biləcək kitabəsi olmayan, Divanxana ola bilərdi. Digər tərəfdən,<br />
xəzinənin sarayda olmasına dair məlumat divanxana binasından Divan, yəni, maliyyə<br />
idarəsi, şahın xəzinəsi kimi istifadə oluna biləcəyini istisna etmir. Xalqın yaddaşında<br />
qalmış, eləcə də, abidənin adında möhkəm təsbit olunmuş Divanxana sözü də buna işarə<br />
edir.<br />
Məlum olduğu kimi Divanxana sözü " mühakimə yeri" mənasında daha sonralar<br />
işlədilməyə başlamışdır. XIV-XV əsrlərdə isə " mühakimə yeri" 125 termininə ərəb sözü<br />
"Dar əl-qəza" 126 müvafiq gəlirdi. Hakimə "qazı", 127 mühakiməyə isə "qəza" deyilirdi.<br />
XIII-XIV əsrlərdə maliyyə idarəsinin naziri (müdiri) "sahib divan" idi. Divanxana<br />
köşkü Şirvanşahların yanında sahib-divanın, onun məmurlarının xidmət yeri və<br />
xəzinənin özünün saxladığı yer ola bilərdi. Dəhlizin şərq hissəsində bir-birinin içinə<br />
açılan iki balaca otaq, görünür, xidmət yeri olmuşdur. Belə otaqlar məsciddə və<br />
şirvanşahların türbəsində də var. Səkkizguşəli salona daxil olan kame ranı örtən<br />
günbəzdəki müəmmalı deşik görünür, sonralar, ehtimal ki, 1501-ci il hadisələri,<br />
qızılbaşların şəhəri alıb xəzinəni axtararkən sarayı uçurub dağıtdıqlan zaman<br />
açılmışdır. Şirvanşahların xəzinəsinin sarayın baş binasında, səkkizguşəli salonun<br />
altındakı planda dəyirmi zirzəmidə yerləşməsinə dair də versiya mövcuddur. 128<br />
Lakin türbə versiyası daha çox ehtimal edilir.<br />
Maraqlıdır ki, dövrümüzədək gəlib çatmış xalq rəvayətlərində bütün<br />
"Divanxana" ərazisi, xüsusilə "süd quyusu" adlandırılan quyulu kamera pir sayılmış,<br />
117
Change language