You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
ir-birini əvəz edir. Əvvəlcə mahnı-rəqs səciyyəli "Dəraməd" gəlir, sonra onu<br />
instrumental müqəddimə - "Bərdaşt" əvəz edir. Onun ardınca improvizasiya şöbəsi -<br />
"Mayə", onun dalınca növbələşən instrumental improvizasiya şöbələri, "Təsnif” -<br />
mahnı, sonra "Rəng" -instrumental melodiya gəlir. 223 <strong>Azərbaycan</strong> musiqisi üçün rəqs<br />
başlanğıcı mühümdür. Muğamın əsasında səs sırası, kök - məqam durur.<br />
On iki əsas muğam və on iki əsas məqam məlumdur. XIV-XV əsrlər görkəmli<br />
<strong>Azərbaycan</strong> musiqişünas alimi Əbdülqadir Marağinin risaləsindən aydın olur ki,<br />
"muğam" termini altında nəzəriyyədə səs sırası kimi təsbit olunmuş və ehtimal ki,<br />
praktikada musiqi əsərinin başlıca musiqi düsturunun üzərində qurulduğu on iki əsas<br />
məqamdan biri nəzərdə tutulur. 224<br />
Beləliklə, muğamın əsasını müəyyən məqam təşkil edir. Muğam - şifahi ənənəli<br />
improvizasiya sənəti və iri vokal-instrumental musiqi formasıdır.<br />
"Muğam üçün intonasiya təfərrüatı səciyyəvidir. Bu, muğam əsərlərinin<br />
irihəcmliliyinə səbəb olmuşdur. Keçmişdə bir muğam dəstgahının ifası bir neçə saat<br />
çəkirdi. Muğam çoxhissəli əsərdir. <strong>Azərbaycan</strong> muğamlarında seyirçi başlanğıcın geniş<br />
yayıldığı müşahidə edilir. Muğamın başlıca obrazlı məzmunu fikir düşüncədir.<br />
Seyirçilik improvizasiya üslubuna təkan vermişdir. Muğamın başlıca intonasiya<br />
funksiyası məqamın ifadə imkanlarının tam açılmasıdır. Burada öz şəxsində yaradıcı və<br />
ifaçını birləşdirən peşəkar musiqiçinin fərdi təxəyyül, istedad və sənətkarlığı tam<br />
mənası ilə təzahür edir. Eyni muğamın şöbələrinin sayı müxtəlif ifalarda müxtəlif ola<br />
bilər. Lakin muğamın əsas struktur prinsipi məqamın tədricən melodik şaxələnməsidir.<br />
Muğamlar sayca çox deyil. Əsrlər boyu eyni muğamlar mövcud olmuş, əsas<br />
muğamlardan törəmə muğamlar yaranmışdır. Orta əsrlərdə olduğu kimi, indi də<br />
muğamları xüsusi təhsil almış peşəkar müğənnilər ifa edirlər". 225 Muğam müəyyən<br />
dövrlərin - orta əsrlərin, bəlkə də qədim keçmişlərin qiymətli abidəsidir. <strong>Azərbaycan</strong><br />
muğamlarından Bayatı-Kürd, Bayatı-Şiraz, Heydəri, Şahnaz, Çahargah, Novruz ərəbi,<br />
Nəva, Çoban-bayatı, Şüştər, <strong>Azərbaycan</strong>, Şur, Rast və b. daha məşhurdur.<br />
Əbdülqadir Marağinin risaləsində deyilir ki, "türklər başqa muğamlar yaratsalar<br />
da, Üşşaq, Nəva və Busəliyi daha üstün tuturlar". 226<br />
Şərəfxan Bidlisi (XVI əsr) "Şərəfnamə" əsərində h.913 (1507/8)-cü ildə<br />
Kürdüstanın istilası zamanı Şah İs mayıl Səfəvinin qoşunları Əhlət yaxınlığında düşərgə<br />
salarkən, Bidlis hakimi Əmir Şərəfin şaha verdiyi ziyafət təsvir edilir. " Gümüşayaqlı,<br />
büllurçiyinli, ayüzlü saqilər, zərbafta paltarlı, süzgünyerişli cariyələr, əbədi çeşmə suyu<br />
kimi saf şərab piyalələrini əllərində vüqarla gəzdirib şadlığa, nəşəyə" çağırırdılar.<br />
Xoşavazlı xanəndələr və xoşsədalı musiqiçilər zildən və bəmdən Üşşaq melodiyasını<br />
oxumağa başladılar, çəngin və rübabın iniltisi böyük və kiçiyin ağlını, idrakını başından<br />
aparırdı. Şeir:<br />
Hər tərəfdən əllərində al-əlvan badələr,<br />
Qönçəyə bənzər sərməst saqilər zühur etdi.<br />
Zərxara geyinmiş bu gözəllər günəşə bənzəyirdilər,<br />
Onlar ürəyi təlatümə gətirir, ağlı çaşdırırdılar.<br />
136
Change language