Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
kitabəsi olan belə mədrəsələrdən biri Cümə məscidinin yaxınlığındadır.<br />
Bakı və Abşeronun memarlıq abidələri göstərir ki, burada XI-XV əsrlərə aid bir<br />
sıra gözəl imarətlər yaradan təcrübəli memar-bənnalar olmuşdur. Daş kitabələr XIII<br />
əsrdə Mərdəkandakı dairəvi qalanın memarı Əbdülməcid ibn Məsud, XIII əsrdə Bakı<br />
buxtasındakı istehkamı tikmiş ustad Zeynəddin ibn Əburəşid Şirvani, XIV əsrə aid<br />
məscidi tikmiş ustad Mahmud ibn Məsud, XIII əsrin sonu-XIV əsrin əvvəllərində<br />
yaşamış, Nardaran qalasını, Şıx kəndində məscid və minarə, İçərişəhərdə Molla Əhməd<br />
məscidini inşa etmiş Mahmud ibn Səd, Molla Nəsrullah məscidindəki kitabəni işləmiş<br />
XIV əsr həkkak-xəttatı Məhəmməd əl-Arif, XIV əsrdə yaşamış, Balaxanıdakı<br />
imarətin bənnası ustad Arif ibn Musa Cəbəl, XIV əsrdə Nardaran kəndində hamam<br />
tikmiş memar Güştəsf ibn Musa, XV əsrdə Bakıda Şirvanşahların türbəsini<br />
tikmiş memar Məhəmməd Əli və b. istedadlı ustaların adlarını qoruyub saxlamışdır.<br />
Kitabələrdə memarların adlarının haralı olduqlarını bildirən nisbilərlə çəkilməsi baş<br />
memarın - ustadın başçılıq etdiyi bədii memarlıq və sənətkarlıq məktəblərinin mövcud<br />
olduğunu göstərir.<br />
Seyid Yəhya Bakuvi türbəsinin daxili bəzəyi Bakıda boyakar rəssamların<br />
yaşadığını göstərir. Abidələrdə adları qalmış sənətkarlar burada bir çox istedadlı daş<br />
üzərində oyma ustalarının, heykəltəraşların olmasından xəbər verir. Bakı yaxınlığında o<br />
dövrdə heykəltəraşlığın inkişafını göstərən XIII əsrə aid abidə vardır. Bakı buxtasında,<br />
"Bayıl daşları" deyilən qala tipli qədim imarət yerində üzərində ərəb hürufatı ilə<br />
kitabələr həkk olunmuş 600-dən çox daş aşkar edilmişdir. Qabarıq şəkildə işlənmiş bu<br />
kitabələr həmin abidənin divarlarının yuxarı hissəsini əhatə edən haşiyədə<br />
yerləşdirilmişdi. Daşların kitabə olmayan bütün boş yerləri dəvə, at, öküz, inək,<br />
canavar, it, bəbir və s. quş və heyvanların qabarıq təsvirləri ilə doldurulmuşdur. Onların<br />
bəziləri böyük ustalıqla, realist səpkidə işlənmiş, bu və ya digər heyvana məxsus<br />
səciyyəvi hərəkətləri əks etdirir. 211 Bu qabartmalar içərisində gül, insan başlı, heyvan<br />
bədənli varlıq, tac qoyulmuş insan başı və s. təsvirlərinə də təsadüf edilir. Şimal-qərb<br />
darvazasının yaxınlığında tapılmış və ehtimal ki, onun üstündə yerləşdirilmiş təbii<br />
ölçülü iki at barelyefinin hissələri diqqəti cəlb edir. 212 Barelyefdəki rəs m o dövrün<br />
incəsənətini səciyyələndirən yüksək sənətkarlıq nümunəsidir. Daşların birində, ehtimal<br />
ki, bütün gbstərilən təsvirlərin yaradıcısı olan Nəqqaş Rəşidin adı qalmışdır.<br />
Şirvanşahlar sarayı ərazisindəki quyuların birindən, XII əsrə aid təbəqədə, üç<br />
metr yarım dərinlikdə üzərində tökmə atlı, ata hücum edən vəhşi heyvan, iki öküz başı,<br />
iri pişikkimilər fəsiləsindən olan on dörd vəhşi heyvan başı, iki qabartma insan sifəti,<br />
heykəl təsvirləri və s. detallar olan bürünc çıraq tapılmışdır. Çırağın uzunluğu 18 s m,<br />
hündürlüyü təqribən 8,5 sm-dir. O, əridilmiş mumun köməyi ilə düzəldilmişdir. Onun<br />
tökülməsi üçün iki hissədən ibarət qəlib hazırlanmışdır. 213<br />
Abşeronda mühafizə olunmuş maddi mədəniyyət və incəsənət abidələri<br />
içərisində böyük maraq doğuran daş qoyun və at heykəlləri, habelə məişət, ov səhnələri<br />
və s. barelyef təsvirli daş lövhələr də vardır.<br />
Abşeronun Zığ kəndindəki müsəlman qəbiristanlığında qoyun və atların heykəl<br />
təsvirləri şəklində və adətən, üzərində ərəb hürufatı ilə kitabələr həkk olunmuş<br />
133
Change language