You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
qeydlər mühüm yer tutur. 63 Soymonovun məlumatına görə, ruslar şəhəri tutduqdan<br />
sonra neft dövlət gəliri üçün xəzinədən satılırdı ki, bu da ildə 20 000 rubl (yaxud 2000<br />
tümən) gəlir gətirirdi. 64<br />
Rusların hakimiyyəti dövründə neftdən götürülən gəlirin aşağı düşməsi çar<br />
inzibati orqanlarının icarə sistemi tətbiq etməsi ilə izah edilirdi. 65 Lakin neft hasilatının<br />
kəskin surətdə aşağı düşməsinin səbəbi təkcə bu deyildi. Gerber, Lerx və digər şahidlər<br />
bu dövrdə işləyən quyuların çox az olduğunu söyləyirlər. Bakının hərbi idarəsi<br />
tərəfindən tərtib edilmiş "Bakı əhalisinin göstərdiyi çöldə və şəhər darvazalarının<br />
həndəvərində olan yararlı və yararsız quyularının və anbarların sayı və onların<br />
aralarındakı məsafəyə dair reyestr"də göstərilir ki, bu zaman Bakının ətrafinda 70<br />
"yararlı quyu", 18 yararsız quyu, 30 "yararlı anbar", 23 yararsız - "adi" və "zədəli" anbar<br />
var idi. Onlar şəhərdən 10-20 verst aralı idi. 66 Quyulardan bir neçəsi Bayıl ətrafında, 67<br />
Bakı qalasının yaxınlığında idi. Lerxin şahidliyinə görə, XVIII əsrin 30-cu ildlərində<br />
Balaxanadakı quyuların sayı iki dəfə azalmışdı. 68<br />
XVIII əsrin əvvəlində bütün ölkənin iqtisadi vəziyyətinin pisləşməsi, Türkiyə və<br />
Rusiya arasında hərbi əməliyyatlarla əlaqədar satış bazarlarının məhdudlaşması ilə<br />
bağlı olaraq Bakının İran, Türkiyə və digər Şərq ölkələri ilə ticarəti müvəqqəti olaraq<br />
aşağı düşdü. Digər tərəfdən, neftin Şərq və Qərb ölkələrinə ixracının kəskin surətdə<br />
azalmasının əsas səbəblərindən biri də XVII əsrdə və XVIII əsrin əvvəlində Səfəvilər<br />
dövlətində və başqa ölkələrdə neftdən hərbi texnikada istifadə olunmasını sıxışdırıb<br />
aradan çıxaran odlu silahın geniş yayılması idi. XVIII əsrin birinci yarısında Abşeronda<br />
neft hasilatının və ondan dolayı Bakıda şəhər həyatının tənəzzülə uğramasını bununla<br />
və qismən siyasi hadisələrlə izah etmək olar.<br />
b) Duz çıxarılması, əhəng (gilabi) istehsalı və i.a.<br />
Bakının təsərrüfat həyatı Abşeronla sıx bağlı idi. Şəhər Bakı ətrafında,<br />
yarımadada hasil edilən zəruri təsərrüfat xammalı və kənd təsərrüfatı məhsulları ilə<br />
təmin olunurdu. Abşeronun, neftdən başqa, ən qiymətli hasilat məhsullarından biri də,<br />
yuxarıda deyildiyi kimi, yarımadanın qərb hissəsindəki Masazır gölündən çıxarılan əla<br />
keyfiyyətli duz idi.<br />
1583-cü ilə aid türk mənbəyinə görə, Abşeronda ağ neft mədəninin yaxınlığında<br />
"hər il üç min anbar tutan" duz yataqları var idi. 69<br />
Duzu gölün dibindən taxta xəkəndazlarla bir yerə yığır, kürəklə çıxarır, sonra<br />
arabalara yükləyib gölün qərb sahilinə gətirir və burada müəyyən ölçülü qalaqlara<br />
bölür, həmin qalaqları toxmaqla döyəcləyib bərkidir və gün altında qurudurdular. Qırx<br />
qalaq olurdu. Fəhlələrin dediyinə görə, yayda 1 kub, qışda isə rürubət çox olduğundan<br />
onun yarısı qədər duz hasil edilirdi. Buradan onu arabalarla, dəvələrlə Bakıya və digər<br />
şəhərlərə aparırdılar. Duz Bakıdan dəniz yolu ilə Həştərxan vasitəsilə Rusiyaya, İrana<br />
165
Change language