Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
ΦΩΚΙΩΝ Π. ΚΟΤΖΑΓΕΩΡΓΗΣ<br />
Τα τσιφλίκια-οικισμοί στον καζά Διδυμοτείχου πιθανώς οφείλουν την ύπαρξή<br />
τους στην απόδοση γαιών ως μούλκι από τους σουλτάνους του 15ου αι. σε αξιωματούχους<br />
της περιοχής ή και σε πρόσωπα που είχαν διαδραματίσει κάποιο ρόλο<br />
στην κατάκτηση των περιοχών 19 . Από την άλλη, το είδος των τσιφλικιών γερακάρηδων<br />
που απαντά στις πηγές, οφείλει την ύπαρξή του στη στρατιωτική οργάνωση<br />
του πρώιμου οθωμανικού κράτους. Η πολιτική του κράτους κατά τον 16ο αι. να<br />
μετατρέψει τα στρατιωτικά τσιφλίκια σε τιμάρια, είχε ως αποτέλεσμα να εξαφανιστούν<br />
από τα όψιμα κατάστιχα του Διδυμοτείχου τα τσιφλίκια γερακάρηδων 20 .<br />
Εξάλλου, και τα τσιφλίκια της πρώτης κατηγορίας (των αξιωματούχων) είχαν σταδιακά<br />
μετατραπεί σε «τυπικά» χωριά 21 . Η παρουσία αυτών των πρώιμων τσιφλικιών<br />
(αξιωματούχων και γερακάρηδων) δεν περιορίζεται μόνο στην πεδινή περιοχή,<br />
ούτε η δημιουργία ή η εξέλιξή τους εξαρτώνται μόνο από το φορολογικό καθεστώς<br />
τους, αλλά εμφανίζονται και στις τρεις φορολογικές κατηγορίες (χάσια, τιμάρια,<br />
βακούφια). Η (αρχική) μορφή αυτών των τσιφλικιών υποθέτουμε ότι ήταν<br />
αυτή του αγροκτήματος, το οποίο είχε δοθεί από τον σουλτάνο σε κάποιο αξιωματούχο<br />
ή στρατιωτικό με καθεστώς mülk και το οποίο πλήρωνε έναν κατ’ αποκοπή<br />
φόρο, χωρίς να έχει εγγεγραμμένους φορολογούμενους κατοίκους.<br />
Το ποιοι μπορούσαν να τα καλλιεργούν είναι ένα ανοιχτό θέμα στην έρευνα. Οι<br />
πιθανές απαντήσεις είναι οι εξής: α) μπορούσαν να τα καλλιεργούν κάτοικοι του (ή<br />
των) γειτονικού(-ών) χωριού(-ών)· β) μπορούσαν να τα καλλιεργούν δούλοι, οι οποίοι<br />
ανήκαν στον αξιωματούχο που κατείχε το τσιφλίκι· γ) μπορούσαν διάφορα πρόσωπα<br />
απλά να νοίκιαζαν τις γαίες του τσιφλικιού. Σε όλες τις περιπτώσεις θα υ-<br />
πήρχε κάποιας μορφής συμβόλαιο, το οποίο θα καθόριζε τις συνθήκες εκμετάλλευσης<br />
της γης. Στην παρούσα ανάλυση, πάντως, ενδιαφέρει και μόνο το γεγονός ότι το<br />
τσιφλίκι δεν έχει αρχικά εγγεγραμμένους κατοίκους. Προφανώς η έλευση και καταγραφή<br />
των καλλιεργητών στο τσιφλίκι είναι αποτέλεσμα κάποιας πολιτικής προσέλκυσης<br />
από την πλευρά του τσιφλικά. Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο, τα τσιφλίκια λειτουργούσαν<br />
ως μέθοδος «εποικισμού» της περιοχής, όπως έχει αποδειχθεί ότι ίσχυε<br />
για τα βακούφια: από ένα τσιφλίκι δημιουργείται ένα χωριό. Το ερώτημα που προ-<br />
19 Ο λόγος που ωθούμαστε σ’ αυτό το συμπέρασμα, είναι ο σημαντικός ρόλος που διαδραμάτισαν<br />
αξιωματούχοι στην περιοχή, τόσο κατά την κατάκτηση όσο και μετά. Η δημιουργία<br />
και το μεγάλο ποσοστό βακουφιών στον καζά, των οποίων οι ιδρυτές ήταν μέλη της<br />
οθωμανικής ελίτ, σχετίζεται με την εν γένει παρουσία τους στην περιοχή. Για παράδειγμα,<br />
το 1485 το 40% της συνολικής φορολογικής προσόδου του καζά προερχόταν από 19 βακούφια<br />
και 13 μούλκια, στη συντριπτική πλειονότητά τους αξιωματούχων (bey, ağa, çelebi) ή ιερωμένων<br />
(fakih).<br />
20 Γι’ αυτή την πολιτική βλ. İnalcık, «Çiftlik», 33. Η απουσία άλλων τύπων στρατιωτικών<br />
τσιφλικιών (voynuk, yürük) στον καζά δείχνει και από άλλη οδό ότι η παρουσία των γερακάρηδων<br />
ήταν σημαντική, πιθανώς λόγω των εκτεταμένων –κατάλληλων για κυνήγι– περιοχών<br />
που υπήρχαν εκεί. Πάντως σε κάποιες σημειώσεις που συνοδεύουν την καταχώριση τέτοιων<br />
οικισμών, δηλώνεται σαφώς ότι αυτοί προήλθαν από τσιφλίκια müsellem (π.χ. TT 20, 248:<br />
karye-i Yenice çiftlik veled-i Nüsret, bu köy müsellem köy imiş).<br />
21 Θα λέγαμε ότι παρατηρείται μια αντίστροφη πορεία σε σχέση με τον πρώτο τρόπο<br />
δημιουργίας τσιφλικιών (βλ. παραπάνω, υποσημ. 18).<br />
~ 100 ~
Change language