You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΞΟΥΣΙΑ ΚΑΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΓΑΙΟΚΤΗΣΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, 19ος-20ός ΑΙ.<br />
μένων ζητημάτων, όπως αυτό των αγορών των αγροτικών προϊόντων, του κεφαλαίου,<br />
της εργασίας. Η άποψη του γράφοντος, που έχει παρουσιαστεί διεξοδικότερα<br />
αλλού, είναι ότι η (όχι τόσο απόλυτη όσο συχνά υποστηρίζεται) επικράτηση της<br />
μικρής ιδιοκτησίας στη νότια Ελλάδα κατά το 19ο αιώνα δεν ήταν αποτέλεσμα<br />
κρατικών πολιτικών, αλλά αλληλεπίδρασης κοινωνικών ισορροπιών και αγορών 23 .<br />
Η μεταρρύθμιση του 1871 αποτελεί κρίσιμο ζήτημα για την ελληνική ιστοριογραφία,<br />
γι’ αυτό, άλλωστε, έχει αποτελέσει αντικείμενο αρκετών ερευνών και επιστημονικών<br />
συζητήσεων 24 . Η κατανόηση του χαρακτήρα της μεταρρύθμισης αυτής<br />
μας επιτρέπει κατ’ αρχάς να αντιληφθούμε καλύτερα τη φύση του ελληνικού κράτους<br />
και της ελληνικής κοινωνίας και οικονομίας του 19ου αιώνα, τις οικονομικές<br />
και κοινωνικές αντιλήψεις που επικρατούσαν, τις σχέσεις μεταξύ κρατικής πολιτικής<br />
και κοινωνικών ομάδων. Επιπλέον, μας βοηθά να αντιληφθούμε πόσο σοβαρή<br />
τομή αποτέλεσε η βενιζελική αγροτική μεταρρύθμιση του 1911-1926.<br />
Η μεταρρύθμιση του 1871, όπως αναλύθηκε στα προηγούμενα, ήταν μεταρρύθμιση<br />
ακραιφνώς φιλελεύθερη: ο νομοθέτης αναγνώρισε με ρεαλισμό την περίπλοκη<br />
κατάσταση που είχε διαμορφωθεί, λόγω της μακρόχρονης κατοχής των εθνικών<br />
γαιών από τους καλλιεργητές, και παραχώρησε σε αυτούς προτεραιότητα στην ε-<br />
ξαγορά των κατεχομένων γαιών. Τους αφαίρεσε όμως ταυτόχρονα το δικαίωμα της<br />
διηνεκούς κατοχής. Στις περιοχές όπου η ζήτηση για γη ήταν υψηλή, η νέα αυτή<br />
ρύθμιση απέδωσε τις εθνικές γαίες στην αγορά, τις «ιδιωτικοποίησε», αίροντας<br />
έτσι ένα σημαντικό εμπόδιο για την ανάπτυξη της εμπορευματικής γεωργίας.<br />
Αντιθέτως, η βενιζελική μεταρρύθμιση, η οποία στόχευε στην ενίσχυση και στην<br />
προστασία της μικρής ιδιοκτησίας, κινήθηκε σε εντελώς αντίθετη κατεύθυνση, αυτή<br />
του κρατικού παρεμβατισμού. Μεταξύ 1911 και 1926 θεσμοθετήθηκε μια σειρά<br />
από πράξεις περιορισμού του δικαιώματος της ιδιοκτησίας: απαγόρευση εξώσεων<br />
των κολίγων, έλεγχοι και απαγορεύσεις στις μεταβιβάσεις ακινήτων, διεύρυνση της<br />
ευχέρειας του κράτους να προχωρεί σε αναγκαστικές απαλλοτριώσεις, απαγόρευση<br />
των κατασχέσεων των μικρών κλήρων. Εν τέλει ήταν μία από τις ριζικότερες<br />
αγροτικές μεταρρυθμίσεις που έγιναν ποτέ στην Ευρώπη.<br />
Οι λόγοι που ώθησαν σε αυτή την κατεύθυνση, δεν ήταν, βεβαίως, ιδεολογικοί: ο<br />
Βενιζέλος, κάθε άλλο παρά σοσιαλιστής, υπήρξε γνήσιος υπερασπιστής της αστικής<br />
τάξης πραγμάτων και δεν δίσταζε να το δηλώνει ρητά. Είχε όμως έγκαιρα διαβλέψει<br />
ότι τέτοιου είδους περιορισμοί στο δικαίωμα της ιδιοκτησίας ήταν απαραίτητοι,<br />
αφενός για να αντιμετωπιστεί η κοινωνική απειλή –το αγροτικό ζήτημα της<br />
Θεσσαλίας βρισκόταν σε χρόνια έξαρση– και αφετέρου για να επιτευχθεί η ταχεία<br />
ενσωμάτωση στο ελληνικό κράτος τόσο των πληθυσμών των «νέων χωρών» που<br />
κατακτήθηκαν το 1912-1913, όσο και –λίγο αργότερα– των Μικρασιατών και Ποντίων<br />
προσφύγων.<br />
23 Α. Φραγκιάδης, Ελληνική οικονομία..., ό.π., σ. 21-40.<br />
24 Η εικόνα που διαθέτουμε για τη μεταρρύθμιση αυτή θα είναι πολύ πιο ολοκληρωμένη ό-<br />
ταν μελετηθεί και η περίπτωση της Βοιωτίας, όπου επίσης διανεμήθηκαν αρκετές εθνικές γαίες.<br />
~ 135 ~
Change language