o_19heefouak9i9v4do11ac41pi7a.pdf

Φωκίων Π. Κοτζαγεώργης
ΤΣΙΦΛΙΚΙΑ ΣΤΟΝ ΚΑΖΑ ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟΥ (1455-1614)
Η
παρούσα εμπειρική μελέτη στηρίχθηκε αποκλειστικά στο υλικό των οθωμανικών
φορολογικών καταστίχων του συγκεκριμένου καζά ∗ . Σκοπός της
έρευνας ήταν να μελετηθεί το περιεχόμενο που είχε ο όρος τσιφλίκι σε μια περίοδο
(15ος-16ος αι.), κατά την οποία δεν είχε διαμορφωθεί ακόμη το φαινόμενο του
τσιφλικιού, όπως είναι γνωστό κατά την όψιμη οθωμανική περίοδο, δηλαδή αυτό
της μεγάλης αγροτικής έκτασης, η οποία καλλιεργούνταν με αποκλειστικά εμπορευματικό
σκοπό 1 . Ειδικότερος στόχος ήταν να μελετηθεί η περίοδος από το δεύτερο
μισό του 16ου αι. μέχρι τις αρχές του 17ου αι., κατά την οποία συνέβησαν
αλλαγές που οδήγησαν στη γέννηση του εμπορευματικού τσιφλικιού κατά τον 17ο
και κυρίως τον 18ο αι. Τέθηκε, λοιπόν, το ερώτημα ποιες μορφές μπορούσε να λάβει
το τσιφλίκι κατά την πρώιμη περίοδο και αν αυτές συνάδουν με τη γενική εικόνα
που γνωρίζουμε για τον θεσμό κατά τον 15ο και 16ο αι. 2 και μελετήθηκε ο
καζάς Διδυμοτείχου ως μελέτη περίπτωσης.
∗
Το αρχειακό υλικό βρίσκεται στο «Πρωθυπουργικό Αρχείο» της Κωνσταντινούπολης
(Başbakanlık Osmanlı Arşivi) και στη βιβλιοθήκη Ατατούρκ της Κωνσταντινούπολης. Οι συντομογραφίες
των καταστίχων που χρησιμοποιούνται στο κείμενο, είναι: MC Muallim Cevdet
Tasnifi, Atatürk Kitaplığı. TT Tapu Tahrir Defteri, Başbakanlık Osmanlı Arşivi.
1 Βασικές μελέτες περί τσιφλικιών στην οθωμανική αυτοκρατορία είναι οι εξής: Β. McGowan,
Economic Life in Ottoman Europe. Taxation, Trade and the Struggle for Land, 1600-1800, Καίμπριτζ
1981, ιδιαίτερα 67-79· H. İnalcık, «The Emergence of Big Farms, Çiftliks: State, Landlords and
Tenants», στο: Contributions à l’histoire économique et sociale de l’empire ottoman, Λουβέν 1984, 105-
26· G. Veinstein, «On the Çiftlik Debate», στο: Ç. Keyder – F. Tabak (επιμ.), Landholding and
Commercial Agriculture in the Middle East, Ν. Υόρκη 1991, 35-58. Για μια διαχρονική μελέτη περίπτωσης
τσιφλικιών της περιοχής Τρικάλων βλ. S. Laiou, «Some Considerations Regarding Çiftlik
Formation in the Western Thessaly, Sixteenth-Nineteenth Centuries», στο: E. Kolovos κ.ά. (επιμ.),
The Ottoman Empire, the Balkans, the Greek Lands: Toward a Social and Economic History. Studies in
Honor of John C. Alexander, Κωνσταντινούπολη 2007, 255-77. Για τα τσιφλίκια στη Δυτική Μικρά
Ασία βλ. Y. Nagata, Tarihte Âyânlar: Karaosmanoğulları Üzerinde bir İnceleme, Άγκυρα 1997. Ο ίδιος
συγγραφέας έχει δημοσιεύσει αρκετές μελέτες γι’ αυτή την οικογένεια τσιφλικάδων.
2 H. İnalcık, «Çiftlik», Encyclopaedia of Islam, β΄ έκδοση, τ. ΙΙ, Λέιντεν 1965, 32-3· Ο ίδιος,
«Chapter 6: The çift-hane system. Chapter 7: Settlements», στο: H. İnalcık – D. Quataert, An Economıic
and Social History of the Ottoman Empire, Καίμπριτζ 1995, 143-78· βλ. και την κριτική από τον J. C.
Alexander, Toward a History of the Post-Byzantine Greece: the Ottoman Kanunnames for the Greek Lands,
circa 1500-circa 1600, Αθήνα 1985, 392-411. Μια ενδιαφέρουσα ανάλυση για τη σχέση ανάμεσα στη
διαμόρφωση εμπορευματικού τσιφλικιού και στη μετεξέλιξη του γαιοκτητικού συστήματος της αυτοκρατορίας
υπάρχει στο εξής: McGowan, Economic Life, 45-79. Είναι κοινός τόπος στη βιβλιογραφία
ότι μετά από αυτή την εποχή κυριαρχεί ο τύπος του εμπορευματικού τσιφλικιού.
~ 95 ~