You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
H «ΕΞΑΡΤΗΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ» ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ<br />
λιτικές δομές ενός κράτους (π.χ. προεδρευόμενη δημοκρατία αντί βασιλευόμενης),<br />
ή με τις επιλογές που αφορούν στις εξωτερικές του σχέσεις και την εθνική του ά-<br />
μυνα (όπως π.χ. η ένταξη σε διεθνείς οργανισμούς, όπως το ΝΑΤΟ και η ΕΕ), δεσμεύουν<br />
τη μελλοντική του πορεία σε μία δεδομένη τροχιά 4 . Σχετικές είναι και οι<br />
επιλογές που σχετίζονται με θεμελιώδη ζητήματα οικονομικής πολιτικής, όπως π.χ.<br />
η πρόσφατη ένταξη μιας εθνικής οικονομίας στη νομισματική ζώνη του Ευρώ. Τέτοιας<br />
σημασίας επιλογές δημιουργούν, με άλλα λόγια, ένα αξεπέραστο ιστορικό<br />
προηγούμενο, με βάση το οποίο καθορίζεται η μήτρα των μελλοντικών επιλογών<br />
κάθε κοινωνίας. Είναι προφανές ότι οι ατομικές επιλογές επηρεάζονται και αυτές<br />
με τη σειρά τους από σημαντικές θεσμικές εξαρτήσεις, τουλάχιστον εξίσου με τις<br />
«καθαρά» ατομικές αποφάσεις, όπως αυτές που αφορούν στην επιλογή επαγγέλματος<br />
ή συντρόφου για τη δημιουργία οικογένειας. Και στις δύο αυτές περιπτώσεις<br />
η αλλαγή είναι μεν δυνατή αλλά μακρά και επίπονη. Με δύο λόγια θεωρούμε<br />
ότι τα άτομα είναι ταυτόχρονα και δημιουργοί αλλά και δημιουργήματα του κοινωνικού<br />
γίγνεσθαι. Η ατομική ορθολογικότητα και η συνακόλουθη συμπεριφορά<br />
είναι ώς ένα βαθμό προϊόντα των κανόνων και των θεσμών του κοινωνικού πλαισίου<br />
μέσα στο οποίο δρα.<br />
2. Η επίδραση της ιστορίας στην οικονομική συμπεριφορά κατά τον J. S. Mill<br />
Είναι κοινά αποδεκτό πλέον ότι η Ιστορία ήταν πάντοτε παρούσα στη θεωρητική ανάλυση<br />
της Κλασικής Πολιτικής Οικονομίας. Είτε στην αρχή της, με τον Adam Smith, είτε<br />
προς το τέλος με τον John Stuart Mill –αλλά ακόμη και στο πολύ αποστασιοποιημένο<br />
από την πραγματικότητα θεωρητικό έργο του David Ricardo– είναι δεδομένο ότι οι<br />
θεωρητικές έννοιες είναι ιστορικά καθορισμένες. Στο Smith, για παράδειγμα, η ανάλυση<br />
των πολιτισμικών παραγόντων που επηρεάζουν το ύψος των μισθών, βρίσκεται στο<br />
επίκεντρο της θεωρητικής του σκέψης, πέρα από κάθε αναφορά σε γενικές και αφηρημένες<br />
αρχές όπως ο μηχανισμός της αγοράς ή η αρχή της μεγιστοποιητικής συμπεριφοράς<br />
5 . Στους κλασικούς γενικά ενυπάρχουν και οι δύο μορφές εξάρτησης από το<br />
παρελθόν, και αυτή που απορρέει από τις συλλογικές αποφάσεις και μεταρρυθμίσεις,<br />
και αυτή που είναι αποτέλεσμα ατομικών επιλογών. Αυτό είναι αποτέλεσμα της μεθοδολογικής<br />
τους αφετηρίας, του «θεσμικού ατομικισμού» που, αν και θεωρεί ότι μόνον<br />
τα άτομα είναι φορείς σκόπιμης δράσης, ωστόσο αναγνωρίζει ότι οι δράσεις των<br />
(2005): 109-120, N. Kyriazis, «Sea power and Socioeconomic Change», Theory and Society, 35<br />
(2006): 71-108, Μ. Ζουμπουλάκης, Ν. Κυριαζής, «Αδράνεια και θεσμική αλλαγή στις οικονομίες<br />
υπό μετάβαση», στο Θ. Πελαγίδης – Κ. Χαζάκης (επιμ.), Η Πολιτική Οιικονομία της Μετάβασης,<br />
Αθήνα: Παπαζήσης 2009 και τη σχετική βιβλιογραφία που αναφέρεται εκεί.<br />
4 Πολύ κοντά στην ανάλυση αυτή, χωρίς ωστόσο να αναφέρεται ρητά στην ίδια έννοια, βρίσκεται<br />
και η άποψη του Π. Καζάκου (Μεταξύ κράτους και αγοράς, Αθήνα: Πατάκης 2001) για<br />
την «καθεστωτική επιλογή» της Ελλάδας το 1944 και την εξάρτησή της από τη Δύση.<br />
5 Περισσότερα για τον κοινωνικό χαρακτήρα της οικονομικής συμπεριφοράς κατά τον<br />
Smith βλ. στο Μ. Zouboulakis, «On the social nature of rationality in Adam Smith and John<br />
Stuart Mill», Cahiers d’Économie Politique, No 49 (2005): 51-64.<br />
~ 465 ~
Change language