You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
ΦΩΚΙΩΝ Π. ΚΟΤΖΑΓΕΩΡΓΗΣ<br />
να, βρισκόμαστε μπροστά στην εξής πραγματικότητα: εκκενώνονται γαίες που κατέχονταν<br />
από μουσουλμάνους, οι οποίες μένουν αδιάθετες. Το κενό έρχονται να<br />
καλύψουν οι υπερτερούντες πλέον χριστιανοί. Ωστόσο, το ενδιαφέρον είναι ότι δεν<br />
έρχονται αποκλειστικά μόνο ως πρόσωπα, αλλά σε σημαντικό βαθμό και ως συλλογικότητες<br />
(ehl-i karye) για να αποκτήσουν το δικαίωμα καλλιέργειας των τσιφλικιών<br />
67 . Επιπλέον, από τις κατά περίπτωση μελέτες των σχετικών χωριών με συλλογικά<br />
καλλιεργούμενα τσιφλίκια στα κατάστιχα 1595 και 1614 φαίνεται ότι υ-<br />
πήρχε τάση ενοποίησης τσιφλικιών· τα τελευταία –χωρίς να καταχωρίζεται κάποιο<br />
πρόσωπο ως επικαρπωτής– καλλιεργούνταν από τους κατοίκους του χωριού 68 . Αυτό<br />
μπορεί να ερμηνευθεί με τους εξής πιθανούς τρόπους: α) ο μεγάλος αριθμός<br />
χριστιανών δεν σήμαινε και δυνατότητα αγοράς δικαιώματος επικαρπίας από αυτούς<br />
λόγω της μικρής οικονομικής επιφάνειάς τους· β) το κράτος ενοποιούσε εγκαταλελειμμένες<br />
εκτάσεις και τις απέδιδε συνολικά στους κατοίκους του χωριού, διατηρώντας<br />
το νόμιμο δικαίωμα να ορίσει τον επικαρπωτή τους και πετυχαίνοντας<br />
ταυτόχρονα να μη μείνει ανεκμετάλλευτη η γη και κατ’ επέκταση να μη χαθούν<br />
εισοδήματα 69 · γ) υποκρύπτονται περιπτώσεις δανεισμού των χωρικών από δικαιούχους<br />
φόρων και για την αποπληρωμή τους σε είδος αναλαμβάνουν συνολικά την<br />
καλλιέργεια γαιών (η μη αναγραφή του ονόματος του επικαρπωτή μπορεί να οφείλεται<br />
σε παράλειψη του απογραφέα ή σε γνωστό στους πάντες επικαρπωτή).<br />
Εν κατακλείδι, η εμπειρική έρευνα της λειτουργίας των τσιφλικιών στον καζά<br />
Διδυμοτείχου είναι επιβεβαιωτική όσων έχουν διατυπωθεί γενικά για την αυτοκρατορία<br />
την περίοδο αυτή. Βασικά χαρακτηριστικά του θεσμού στην περιοχή, όπως<br />
προέκυψε από την παραπάνω ανάλυση, ήταν: α) Παρακμή και ελάττωση των<br />
στρατιωτικών τσιφλικιών μέχρι το τέλος του 16ου αι. β) Στενή σύνδεση του δησουλμανικά<br />
χωριά / 171 τσιφλίκια (μ.ό. 7). 4 χριστιανικά χωριά / 14 τσιφλίκια (μ.ό. 3) & 2<br />
χριστιανικά χωριά / 44 τσιφλίκια (μ.ό. 22) [Το χωριό Sofılar, χωρίς να έχει κατοίκους, διέθετε<br />
15 τσιφλίκια μουσουλμάνων, που τα καλλιεργούσαν χριστιανοί]. 1614: 23 μουσουλμανικά<br />
χωριά / 78 τσιφλίκια (μ.ό. 3,5). 7 χριστιανικά χωριά / 20 τσιφλίκια (μ.ό. 3). Υπάρχει μεγαλύτερος<br />
αριθμός τσιφλικιών σε χωριά με αποκλειστικά μουσουλμανικό πληθυσμό σε σχέση με<br />
αντίστοιχα χωριά χριστιανών. Ο υψηλός αριθμός τσιφλικιών στις βακουφικές γαίες οφείλεται<br />
σε δύο χωριά που οι κάτοικοί τους καταχωρίζονταν ως κάτοχοι μπάστινα.<br />
67 Δεν είναι σαφές από τα κατάστιχα αν η επικαρπία (tasarruf) αγοράστηκε προσωπικά.<br />
Είναι, πάντως, ενδιαφέρον ότι ο όρος αναφέρεται κυρίως στους καλλιεργητές τσιφλικιών. Για<br />
μια ανάλογη περίπτωση στην περιοχή Άκκερμαν το 1570 βλ. Veinstein, «Les “çiftlik”», 198.<br />
68 Χαρακτηριστική περίπτωση είναι το Eski Dolab nd Opan Deresi, το οποίο από 10 ή 9<br />
τσιφλίκια που είχε στις απογραφές του 1570 και 1595, ενοποιήθηκε σε 1, το οποίο καλλιεργούνταν<br />
από το σύνολο των κατοίκων του χωριού. Άλλες περιπτώσεις είναι τα χωριά<br />
Ketanlık, İncüğiz και Canikli (ΤΤ 729, 155-9).<br />
69 Στην αντίστοιχη περίπτωση του Άκκερμαν, που αναφέρθηκε πιο πάνω, ο Veinstein<br />
αναρωτήθηκε μήπως η μείωση των στρατιωτικών προσώπων ως κατόχων τσιφλικιών οδήγησε<br />
το κράτος στο να αποδώσει απευθείας στους χωρικούς την καλλιέργεια των τσιφλικιών<br />
ως πιο αποδοτική οικονομικά. Αν η εξέλιξη αυτή ισχύει, τότε το τσιφλίκι από μια<br />
μέθοδο ανταμοιβής κατέστη ένας τρόπος εποικισμού περιοχών (Veinstein, «Les “iftlik”»,<br />
198 και 208).<br />
~ 112 ~
Change language