o_19heefouak9i9v4do11ac41pi7a.pdf

ΦΩΚΙΩΝ Π. ΚΟΤΖΑΓΕΩΡΓΗΣ
Το χωριό Lulu, για παράδειγμα, είχε το 1557 δύο τσιφλίκια και μετά το 1560 δεκαπέντε,
δεκαέξι και τελικά είκοσι ένα στο τέλος του αιώνα. Το χριστιανικό Ulğar είχε
έξι το 1557, δεκαεννιά το 1565 και 1570 και είκοσι ένα το 1595 45 . Ενδιαφέρον, επίσης,
είναι ότι παρ’ όλη τη μικρή χρονική απόσταση μεταξύ των τριών πρώτων απογραφών
δεν υπάρχει πλήρης ταύτιση των ονομάτων των κατόχων και των καλλιεργητών,
έστω και σε δύο συνεχόμενα κατάστιχα. Η καλλιέργεια των τσιφλικιών ή και
η διαδοχή των προσώπων των καλλιεργητών (σε επόμενες απογραφές) υπακούει σε
μεγάλο βαθμό στον κανόνα της «συγγένειας», δηλαδή καλλιεργητές των τσιφλικιών
είναι γιοι των επικαρπωτών 46 . Ωστόσο, κι εδώ η ταυτόχρονη παρουσία ζευγάδων και
τσιφλικιών δημιουργεί πρόβλημα. Από μια σύγκριση των ονομάτων των χωριών στις
απογραφές του 1557 και του περίπου 1565 προκύπτει ότι σε ποσοστό κοντά στο
80% οι ζευγάδες ταυτίζονται· η διαφορά είναι ότι στο πρώτο κατάστιχο καταχωρίζονται
απλά ως ζευγάδες, ενώ στο δεύτερο είναι επικαρπωτές τσιφλικιών και καταγράφεται
ξεχωριστά ο καλλιεργητής τους.
Η διαχρονική παρακολούθηση των μεμονωμένων τσιφλικιών έδειξε επιπλέον τα
εξής χαρακτηριστικά:
α) Οι χριστιανοί συμμετέχουν στην εκμετάλλευση των τσιφλικιών ανάλογα με τη
δημογραφική δύναμή τους, αλλά όχι σε υψηλότερο ποσοστό από τους μουσουλμάνους.
Έτσι, εμφανίζονται σε μικτά χωριά με χριστιανική πλειονότητα, αλλά όχι σε
μεγαλύτερο ποσοστό από τους μουσουλμάνους 47 . Σχεδόν όλες οι περιπτώσεις αφορούν
καλλιεργητές και όχι επικαρπωτές. Με τα μέχρι τώρα στοιχεία δεν μπορεί να
ερμηνευτεί, γιατί οι χριστιανοί, ακόμη και όταν υπερτερούν πληθυσμιακά σ’ ένα χωριό
με ικανό αριθμό τσιφλικιών, δεν εμφανίζονται ούτε ως απλοί καλλιεργητές σ’ αυτά.
β) Γενικά, η ταύτιση των τσιφλικιών δεν είναι δύσκολη, γιατί τα τσιφλίκια διατηρούν
το όνομα του επικαρπωτή ακόμη κι όταν αλλάζει ο καλλιεργητής ή λαμβάνουν
το όνομα του γιου του επικαρπωτή ή, πιο σπάνια, το όνομα του προηγούμενου
καλλιεργητή, ο οποίος στη νέα απογραφή έχει αποκτήσει το δικαίωμα της επικαρπίας·
τέλος, συχνά συμβαίνει να αλλάζει ο επικαρπωτής και να παραμένει ο
καλλιεργητής 48 . Μάλιστα, δεν είναι σπάνιες οι καταχωρίσεις, στις οποίες τα κατά-
45 Βλ. αντίστοιχα τα κατάστιχα ΤΤ 306, 53-4, 58· ΤΤ 979, 46, 47-8· ΤΤ 498, 159, 167· ΤΤ
470, 154-5, 161.
46 Π.χ. στο χωριό Lulu, ο Αλί καλλιεργεί το τσιφλίκι του πατέρα του Χαμζά (ΤΤ 498, 154 και
ΤΤ 470, 159). Ο πατέρας εξουσίαζε το τσιφλίκι το 1570, αλλά στις απογραφές του 1557 και του
περ. 1565 φερόταν ως καλλιεργητής του τσιφλικιού υπό την επικαρπία του Μεχμέτ Μπέη (ΤΤ
306, 53 και ΤΤ 979, 47). Τα παραδείγματα της κατηγορίας αυτής είναι πάρα πολλά.
47 Από το δείγμα μας τέτοια χωριά ήταν το Lulu και το Ulğar. Το πρώτο χωριό στην
απογραφή του 1570 είχε μόνο τέσσερις χριστιανούς εμπλεκόμενους ως καλλιεργητές ή επικαρπωτές
στα δεκαέξι τσιφλίκια ή 4 στους 32. Το δεύτερο χωριό στην ίδια απογραφή εμφάνιζε
επτά χριστιανούς σε δεκαεννιά τσιφλίκια, ή 7 στους 38. Παρόμοια εικόνα υπάρχει
και στις άλλες απογραφές.
48 Για τις τέσσερις περιπτώσεις βλ. ενδεικτικά: α) Το τσιφλίκι του Yusuf γιου Abdullah
στο χωριό Mustafalı, που καταχωρίζεται με διαφορετικούς κάθε φορά καλλιεργητές στις
απογραφές (ΤΤ 979, 41· ΤΤ 498, 163· ΤΤ 470, 158). β) Το τσιφλίκι του Μουσταφά γιου Αλί
καταχωρίσθηκε το περίπου 1565 με καλλιεργητή τον γιο του Kayabalı και το 1595 έγινε ο
~ 106 ~