o_19heefouak9i9v4do11ac41pi7a.pdf

Ηλίας Κολοβός
ΠΙΣΩ ΣΤΑ ΤΕΦΤΕΡΙΑ; ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΜΕΓΕΘΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΟΜΗ
ΣΤΗΝ ΑΝΔΡΟ ΤΟΥ 17ου ΑΙΩΝΑ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΟ ΟΘΩΜΑΝΙΚΟ ΚΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ:
ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΑΛΥΣΗΣ, ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ
ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ
Η φθίνουσα οθωμανολογική ιστοριογραφία των τεφτεριών
Τ
ο γενικότερο θέμα αυτής της μελέτης αφορά τα τεφτέρια, τα οθωμανικά κατάστιχα
δηλαδή που συντάσσονταν αρχικά μετά την κατάκτηση μιας περιοχής
και στη συνέχεια περιοδικά ως κατάλογοι των φορολογούμενων, των φόρων και των
παραχωρήσεών τους σε οθωμανούς αξιωματούχους 1 . Με τη σύνταξη των τεφτεριών
–διαδικασία που καθοδηγούνταν με βάση ειδικότερα κείμενα-οδηγούς, τους κανουναμέδες
2 – η οθωμανική κεντρική διοίκηση επιδίωκε να υπολογίσει το υπερπροϊόν
της αγροτικής παραγωγής κάθε περιοχής, ώστε να το διανείμει στους στρατιωτικοπολιτικούς
αξιωματούχους της. Ως εκ τούτου, τα τεφτέρια αποτελούν βασική πηγή
για τη μελέτη της αγροτικής οικονομίας και κοινωνίας στα χρόνια των Οθωμανών.
Για την οθωμανολογική ιστοριογραφία η μελέτη των τεφτεριών υπήρξε συστατικό
στοιχείο της διαμορφωτικής της περιόδου, στα μέσα του 20ού αιώνα, κυρίως χάρη στο
έργο του Ömer Lutfi Barkan, ενός από τους «πατέρες» του κλάδου 3 . Η μελέτη του υ-
λικού αυτού έδωσε ιδιαίτερη ώθηση σε σχετικές δημοσιεύσεις που βασίζονταν σε αυτή
την πηγή, τόσο στην Τουρκία όσο και διεθνώς, και οι οποίες πραγματοποιήθηκαν από
τις πρώτες γενιές των οθωμανολόγων ιστορικών 4 . Από την άλλη πλευρά, ο Barkan ή-
ταν παιδί της ρεπουμπλικανικής Τουρκίας που αναζητούσε έναν συμβιβασμό με το
1 H. İnalcık, «Ottoman Methods of Conquest», Studia Islamica 3 (1954), 103-29.
2 Βλ. την «κλασική» έκδοση από τον Ö. L. Barkan, XV ve XVIıncı asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda
ziraî ekonominin hukukî ve malî esasları, 1, Kanunlar, Κωνσταντινούπολη 1943 και τη νεότερη έκδοση
του A. Akgündüz, Osmanlı kanunnâmeleri ve hukukî tahlilleri, Κωνσταντινούπολη 1990.
3 Βλ. μεταξύ άλλων Ö. L. Barkan, «Türkiye’de İmparatorluk devirlerinin büyük nüfus ve
arazi tahrirleri ve hakana mahsus istatistik defterleri», İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası
2 (1940-41), 20-59 και 214-47· του ίδιου, «Essai sur les données statistiques des registres de recensement
dans l’empire ottoman aux XVe et XVIe siècles», Journal of Economic and Social History
of the Orient 1 (1958), 9-36· του ίδιου, «Research on the Ottoman Fiscal Surveys», στο M. A. Cook
(επιμ.), Studies in the Economic History of the Middle East, Οξφόρδη 1970, 163-71· του ίδιου, EI 2 ,
στο λήμμα «Daftar-i Khâqânî».
4 Το παλαιότερο κατάστιχο (όχι όμως αναλυτικό), αυτό της Αρβανιτιάς του έτους 1432, δημοσιεύτηκε
από τον H. İnalcık (Hicri 835 Tarihli Suret-i Defter-i Sancak-ι Arvanid, Άγκυρα 1954). Η κλασική
διπλωματική έκδοση της σειράς των τεφτεριών του σαντζακίου της Προύσας δημοσιεύτηκε μετά τον
θάνατο του Μπαρκάν: Ö. L. Barkan – E. Meriçli, Hüdavendigâr Livası Tahrir Defterleri, I, Άγκυρα 1988.
~ 69 ~