o_19heefouak9i9v4do11ac41pi7a.pdf

ΗΛΙΑΣ ΚΟΛΟΒΟΣ
ε) Ιδιοκτησία και κοινωνία
Οι Πίνακες 5-8 που ακολουθούν, αναλύουν, με βάση τα στοιχεία του κτηματολογίου
της Άνδρου στα 1670, την κατανομή των ιδιοκτησιών χωραφιών, αμπελιών, δέντρων
γενικά και μουριών ειδικά ανά κατηγορίες που επιλέξαμε στη βάση των μέσων όρων
που υπολογίστηκαν. Έχουμε ήδη σχολιάσει αλλού την ανισότητα που χαρακτήριζε
την κατανομή των ιδιοκτησιών στην Άνδρο 36 . Η πλειονότητα των Ανδριωτών κατείχαν
χωράφια μεγέθους μεταξύ 0,1-9,9 καυκιών (53%) ή 10-19,9 καυκιών (23%), έως
περίπου 10 στρέμματα δηλαδή. Από την άλλη πλευρά, περ. το 3% των ιδιοκτητών
γης κατείχαν τις μεγαλύτερες ιδιοκτησίες χωραφιών, άνω των 50 καυκιών ή περ. 25
στρεμμάτων, συνολικά περ. το 28% των χωραφιών που καταχωρίστηκαν στο κτηματολόγιο.
Οι περισσότεροι από τους μισούς ιδιοκτήτες γης στο νησί είχαν αμπελώνες
έκτασης μεταξύ 0,1-0,99 καυκιών (33%) ή 1-1,99 καυκιών (25%), έως περ. 1 στρέμμα
δηλαδή. Σχεδόν το ⅓ των Ανδριωτών δεν είχαν καθόλου αμπέλια (30%). Από την
άλλη πλευρά, το 3% του συνόλου των 1.475 ιδιοκτητών στην Άνδρο κατείχαν αμπέλια
έκτασης πλέον των 5 καυκιών, ελέγχοντας συνολικά το 32% της συνολικής έκτασης
των αμπελώνων του κτηματολογίου. Στην περίπτωση των δέντρων, η πλειονότητα
των Ανδριωτών κατείχαν μεταξύ 1-19 (48%) ή 20-49 (26%) ρίζες. Λίγοι (5%),
από την άλλη πλευρά, κατείχαν πλέον των 100 δέντρων, σχεδόν το ήμισυ των καταγεγραμμένων
δέντρων στο νησί (47%). Στην περίπτωση των μουριών, ωστόσο, η κατανομή
φαίνεται ότι ήταν αναλογικότερη: σχεδόν των ήμισυ των καταγεγραμμένων
ιδιοκτησιών περιλάμβαναν 1-4 (24%) ή 5-9 (28%) μουριές, ενώ σχεδόν το ⅓ (28%)
10-24. Ένα ποσοστό ιδιοκτησιών της τάξης του 11% περιλάμβανε άνω των 25 μουριών,
συνολικά πάνω από το ήμισυ (56%) των καταγεγραμμένων μουριών στην Άνδρο.
Αναλύοντας τα δεδομένα περαιτέρω, παρατηρούμε ότι μια μικρή ελίτ Ανδριωτών,
προερχόμενων από λίγες οικογένειες, συμπεριλαμβανομένων και των δύο εκκλησιών
και των μοναστηριών του νησιού, ξεχώριζαν εμφανώς από τους υπόλοιπους
κατοίκους του νησιού σε σχέση με την ιδιοκτησία τους (βλ. Πίνακα 9). Με δεδομένα,
λοιπόν, τα στενά όρια που επέβαλλε αφενός το μέγεθος του πληθυσμού και αφετέρου
η φορολογική απαίτηση, είναι φανερό ότι αυτή η ελίτ είχε τη δυνατότητα να α-
ναπαράγει την οικονομική της εξουσία σε βάρος της πλειονότητας του αγροτικού
πληθυσμού του νησιού.
Πίσω στα τεφτέρια;
Τα συμπεράσματα, στα οποία μπορούμε να καταλήξουμε με βάση τα παραπάνω δεδομένα,
δεν είναι ολοκληρωμένα και επιπλέον συναντούν, όπως είναι φανερό, σοβαρά
μεθοδολογικά προβλήματα, καθώς στηρίζονται σε επάλληλες υποθέσεις. Θα πρέπει να
τονιστεί, εξάλλου, ότι τα συμπεράσματά μας είναι εξ ορισμού πολύ περιορισμένα και
επισφαλή και χρειάζεται να συγκριθούν σε βάθος χρόνου τόσο με τις επόμενες καταγραφές
για την Άνδρο (διασώζονται δύο τουλάχιστον καταστιχώσεις στα ελληνικά για
36 Ό.π., όπου δημοσιεύονται και οι Πίνακες. Πρβλ. για τη Σαντορίνη Ε. Μπαλτά – Μ.
Σπηλιωτοπούλου, «Έγγεια ιδιοκτησία και φορολογική απαίτηση», ό.π.
~ 78 ~