Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
ΤΣΙΦΛΙΚΙΑ ΣΤΟΝ ΚΑΖΑ ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟΥ (1455-1614)<br />
γαίες, αλλά και λιβάδια ή άλλου είδους καλλιέργειες, διέθετε κτίσματα και προσομοίαζε<br />
με τα μοναστηριακά μετόχια 64 . Ο τρόπος εκμετάλλευσης της γης σε δύο<br />
επίπεδα αποτελούσε μια ιδιαιτερότητα. Στα τσιφλίκια ο επικαρπωτής δεν εισέπραττε<br />
φόρους, αλλά κατείχε τον τίτλο γαιοχρησίας της και απέδιδε τους νόμιμους<br />
φόρους στο βακούφι ή στον τιμαριώτη. Η άμεση καλλιέργεια της γης, όμως, γινόταν<br />
από άλλο πρόσωπο, το οποίο, μάλιστα, λάμβανε το δικαίωμα αυτό με επίσημο<br />
τρόπο μέσω της έκδοσης εγγράφου από τον τοπικό καδή ή τον βακουφικό επίτροπο.<br />
Ακόμη και στις περιπτώσεις που επικαρπωτής και καλλιεργητής ταυτιζόταν,<br />
υπονοείται μια τέτοιου είδους σχέση. Πρόκειται, τελικά, για διαφορετική οργάνωση<br />
της παραγωγής 65 . Βρισκόμαστε, με άλλα λόγια, στην αρχή μιας μακροχρόνιας<br />
διαδικασίας που θα οδηγήσει στη δημιουργία μεγάλων υποστατικών, τα οποία θα<br />
εξελιχθούν στα μεγάλα εμπορευματικά τσιφλίκια σε άλλες περιοχές κατά τους 18ο<br />
και 19ο αι. Έχει ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι ενώ η διπλή εκμετάλλευση της γης<br />
αρχικά εξυπηρέτησε την ανάγκη απορρόφησης του εργατικού πλεονάσματος, στα<br />
τέλη του 16ου και κυρίως στις αρχές του επόμενου αιώνα, όταν η δημογραφική και<br />
η οικονομική κρίση άλλαξαν τα δεδομένα, λειτούργησε ως ανταλλακτικό είδος για<br />
τις δανειοδοτικές ανάγκες των χωρικών ή και ως όχημα ανάληψης συλλογικής εκμετάλλευσης<br />
της γης από τους κατοίκους του χωριού.<br />
Η σχέση του δημογραφικού παράγοντα με την εξέλιξη των τσιφλικιών τεκμηριώνεται<br />
και από το ότι, όταν παρουσιάστηκε μια δημογραφική κάμψη στις αρχές<br />
του 17ου αι., το σύνολο των κατοίκων ενός χωριού εμφανίστηκε ως ένας καλλιεργητής<br />
τσιφλικιών, αλλά όχι ως κάτοχος της επικαρπίας. Έτσι, παρατηρούνται οι<br />
εξής παράλληλες εξελίξεις στον δημογραφικό τομέα κατά την πεντηκονταετία<br />
1570-1614: α) υπάρχει μια δημογραφική έκρηξη στον καζά μέχρι το 1595 και ακολουθεί<br />
μεγάλη μείωση· β) υπάρχει μια δημογραφική «καταστροφή» του μουσουλμανικού<br />
και μια μικρότερη μείωση του χριστιανικού πληθυσμού, τάση που καταλήγει<br />
στο να υπερβαίνουν για πρώτη φορά το 1614 οι χριστιανοί φορολογούμενοι<br />
των τιμαριωτικών γαιών τους μουσουλμάνους. Από την άλλη, φαίνεται ότι η παρουσία<br />
τσιφλικιών σε μουσουλμανικά χωριά ήταν πιο ισχυρή σε σχέση με τα αντίστοιχα<br />
χριστιανικά, στα οποία, ας σημειωθεί, γενικά απουσιάζει και το χριστιανικό<br />
αντίστοιχο του τσιφλικιού, η μπάστινα 66 . Αν συνδυαστούν τα παραπάνω φαινόμε-<br />
64 Για τη σχέση τσιφλικιών και μετοχίων βλ. Φ. Π. Κοτζαγεώργης, Η αθωνική μονή Αγίου<br />
Παύλου κατά την οθωμανική περίοδο (14ος αι.-1830), Θεσσαλονίκη 2002, 77. Για τις φορολογικές<br />
πρακτικές τέτοιων τσιφλικιών βλ. E. Kolovos, «Negotiating for State Protection:<br />
Çiftlik-Holding by the Athonite Monasteries (Xeropotamou Monastery, Fifteenth-Sixteenth<br />
C.)», στο: C. Imber, K. Kiyotaki, R. Murphey (επιμ.), Frontiers of Ottoman Studies: State,<br />
Province, and the West, τ. ΙΙ, Λονδίνο – Ν. Υόρκη 2005, 197-209.<br />
65 Πρβλ. την ταύτιση του τσιφλικιού με το βυζαντινό «ζευγηλατεῖον» που γίνεται από<br />
τον J. C. Alexander, Toward, 410, όπου τονίζεται όχι μόνο η σημασία της γαιοκτητικής μονάδας<br />
(unit of land-holding), αλλά και της αγροτικής οργάνωσης (agricultural organization).<br />
66 1570: 26 μουσουλμανικά χωριά / 103 τσιφλίκια (μ.ό. 4). & 20 μουσουλμανικά χωριά /<br />
122 τσιφλίκια (μ.ό. 6). 2 χριστιανικά χωριά / 11 τσιφλίκια (μ.ό. 5,5) & 2 χριστιανικά χωριά /<br />
66 τσιφλίκια (μ.ό. 33). 1595: 35 μουσουλμανικά χωριά / 277 τσιφλίκια (μ.ό. 8) & 24 μου-<br />
~ 111 ~
Change language