o_19heefouak9i9v4do11ac41pi7a.pdf

ΑΛΕΞΗΣ ΦΡΑΓΚΙΑΔΗΣ
γεί στο συμπέρασμα ότι η μεταρρύθμιση του 1871 στόχευε στην απελευθέρωση της
αγοράς γης και στην ενίσχυση του θεσμού της ατομικής ιδιοκτησίας εν γένει –όχι
ειδικά της μικρής γαιοκτησίας. Επίσης, από τις έρευνες αυτές προκύπτει ότι σε
αρκετές περιπτώσεις, όπου υπήρχαν προοπτικές κερδοφορίας (Πάτρα, Πύργος,
Αμαλιάδα), οι εθνικές γαίες αποκτήθηκαν από εύπορους αστούς.
Προτού αναφερθούμε αναλυτικότερα στις αρχειακές έρευνες για τη διανομή
του 1871, ας παρατηρήσουμε ότι η άποψη περί «ενιαίας» αγροτικής μεταρρύθμισης
σε τρία στάδια, από την Επανάσταση του 1821 έως το Μεσοπόλεμο, αντιμετωπίζει
μια σημαντική δυσκολία: πώς να εξηγήσει τη στάση του ελληνικού κράτους
στη Θεσσαλία μεταξύ των ετών 1881 και 1910. Η «ενιαία» μεταρρύθμιση υποτίθεται
πως ήταν το αποτέλεσμα μιας συνεχώς ευνοϊκής στάσης του κράτους απέναντι
στα πολυπληθή χαμηλά κοινωνικά στρώματα της υπαίθρου. Όπως είναι γνωστό
όμως, στη Θεσσαλία το ελληνικό κράτος τάχθηκε με το μέρος των μεγάλων γαιοκτημόνων,
οι οποίοι είχαν αποκτήσει τα προϋπάρχοντα από την οθωμανική περίοδο
μεγάλα αγροκτήματα–«τσιφλίκια». Οι τελευταίοι προσπαθούσαν να καταργήσουν
το δικαίωμα που είχαν οι κολίγοι, με βάση το οθωμανικό δίκαιο, να κατέχουν
διηνεκώς τη γη που καλλιεργούσαν. Οι «τσιφλικάδες» ήθελαν να επωφεληθούν από
την εισαγωγή του ελληνικού αστικού δικαίου, μετατρέποντας την κολιγική σχέση σε
απλή σχέση ενοικίασης γης, αστικού τύπου. Στόχος τους ήταν να μπορούν, όποτε ε-
πιθυμούσαν, να αποβάλουν τον κολίγο και την οικογένειά του από τη γη που καλλιεργούσε,
ώστε με την απειλή αυτή να του επιβάλλουν τους όρους τους. Πρόκειται
για τα «τσιφλίκια» που τελικά διέλυσε η βενιζελική αγροτική μεταρρύθμιση 4 .
Κατά συνέπεια, αν δεχθούμε ότι υπήρξε μια «ενιαία» μεταρρύθμιση, είμαστε
υποχρεωμένοι να θεωρήσουμε τη στάση του ελληνικού κράτους μεταξύ 1881 και
1909 στη Θεσσαλία ως «παρέκκλιση» από τη συνήθη συμπεριφορά του. Μια επιtransformations
de la plaine et de la société argoliques, 1860-1910», αδημοσίευτη διδακτορική
διατριβή, European University Institute, Φλωρεντία 1995· Σ. Βερράρου, «Εμπορευματικές
καλλιέργειες και ιδιοκτησιακό καθεστώς στη Δυτ. Πελοπόννησο το 19ο αιώνα: η περίπτωση
του Δήμου Κυπαρισσίας (1830-1871)», αδημοσίευτη διπλωματική εργασία, Πανεπιστήμιο
Κρήτης, Τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας, Ρέθυμνο 1998· Σ. Κουτρουβίδης, «Η εφαρμογή του
νόμου της προικοδοσίας στην επαρχία Πάτρας. Οικονομικές και κοινωνικές διαστάσεις»,
αδημοσίευτη διπλωματική εργασία, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας Πανεπιστημίου Κρήτης,
Ρέθυμνο 1999· του ιδίου, «Κοινωνική κυριαρχία και έγγειες σχέσεις στο νομό Αχαϊοηλίδος
τον 19ο αι. Οικονομικές και πολιτιστικές διαστάσεις», αδημοσίευτη διδακτορική διατριβή,
Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας Πανεπιστημίου Κρήτης, Ρέθυμνο 2008.
4 Ο Θ. Σακελλαρόπουλος, στο βιβλίο του Θεσμικός μετασχηματισμός και οικονομική
ανάπτυξη – Κράτος και οικονομία στην Ελλάδα 1830-1922, Αθήνα 1991, αναφέρει πως ο
Άρειος Πάγος και τα Εφετεία, που βρίσκονταν εκτός Θεσσαλίας, συχνά δικαίωναν τους κολίγους.
Θεωρεί όμως βέβαιο ότι στη Θεσσαλία η κρατική εξουσία, σε όλες τις εκφάνσεις,
τοπικά πρωτοδικεία, διοίκηση, χωροφυλακή, ήταν στενά εξαρτημένη από τους γαιοκτήμονες
και τους επιστάτες τους. Λάμβανε αποφάσεις και ενεργούσε κατά τρόπο σαφώς επωφελή
για τους τσιφλικούχους. Βλ. επίσης, Σ. Πετμεζάς, «Αγροτική οικονομία», στο Χ. Χατζηιωσήφ
(επιμ.), Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα: o Μεσοπόλεμος, 1922-1940, τ. Β1, Α-
θήνα 2002, σ. 194-209.
~ 120 ~