You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
ΑΙΣΧΡΟΚΕΡΔΕΙΑ, ΕΝΟΙΚΙΟΣΤΑΣΙΟ ΚΑΙ ΜΙΚΡΟΑΣΤΙΚΟΣ ΤΑΞΙΚΟΣ ΠΟΛΟΣ<br />
ντανόπουλος αναφέρεται στους τρόπους με τους οποίους το «ιδίωμα της αισχροκέρδειας»<br />
(δική μας διατύπωση) εφαρμοζόταν στις εργατικές διεκδικήσεις τις<br />
σχετικές με την αμοιβή της εργατικής δύναμης· οι περιπτώσεις όμως που παραθέτει<br />
για να τεκμηριώσει τον ισχυρισμό του ότι η εργατική δράση διαπνεόταν από<br />
ιδέες για έναν εθιμικό προσδιορισμό της τιμής των προϊόντων, πιστεύουμε ότι είναι<br />
ορθότερο να ερμηνευτούν ως προσαρμογή των «βιομηχανικού τύπου» εργατικών<br />
αιτημάτων στο πλαίσιο που όριζαν οι διατιμήσεις και η κρατική πολιτική κατά<br />
της αισχροκέρδειας 20 .<br />
Δεν ισχυριζόμαστε, βέβαια, ότι ήταν αυτό το πλαίσιο που επέβαλλε το «ιδίωμα<br />
της αισχροκέρδειας» στους εργάτες, τους υπάλληλους, τις εφημερίδες κ.λπ.· δεν<br />
ίσχυε όμως ούτε το αντίστροφο: το πλαίσιο αυτό δεν συνιστούσε ένα είδος θεσμοθέτησης<br />
της «ηθικής οικονομίας» –εκτός πια και αν θεωρούμε ότι σ’ αυτήν εντάσσεται<br />
κάθε είδους ρύθμιση των αγορών. Φυσικά η διάσταση της «ηθικής οικονομίας»<br />
υπήρχε, είναι ενδιαφέρον όμως το γεγονός ότι κοινωνιολογούντες της εποχής<br />
δεν αντιμετώπιζαν τις συγκρούσεις γύρω από τις τιμές των προϊόντων ως παρωχημένες<br />
μορφές του παρελθόντος αλλά ως μια σύγχρονη τάση που πιθανόν να κυμηχανία<br />
Ρετσίνα στον Πειραιά 1872-1940, αδημοσίευτη διδακτορική διατριβή, Πανεπιστήμιο<br />
Κρήτης 2002, σ. 84 και 512-516. Σ’ αυτές θα θέλαμε να προσθέσουμε α) ότι οι διαμαρτυρίες<br />
κατά της αισχροκέρδειας συνοδεύονταν, απ’ όσο γνωρίζουμε για τα χρόνια έως το 1923 σε<br />
Αθήνα και Πειραιά, από λιγότερο ή περισσότερο μαχητικές κλαδικές απεργίες που διεκδικούσαν<br />
μισθολογικές αυξήσεις –διάσταση που ο Φουντανόπουλος υποβαθμίζει· β) ότι, αν στην έννοια<br />
του αθέμιτου κέρδους και της κερδοσκοπίας υπάρχει σίγουρα μια έντονα ηθική διάσταση,<br />
αυτή όμως δεν συναντάται μόνο σε προβιομηχανικές μορφές κοινωνικής κριτικής και διαμαρτυρίας·<br />
γ) ότι η ακρίβεια αποτελούσε ένα φλέγον ζήτημα σε όλη την περίοδο που εξετάζουμε,<br />
το οποίο γεννούσε την ανάγκη εξειδικευμένων μέτρων αντιμετώπισής του, τόσο στην<br />
Ελλάδα όσο και στις προηγμένες καπιταλιστικές χώρες –και μ’ αυτή την έννοια αποτελούσε<br />
μια θεματική συλλογικών διεκδικήσεων παραδοσιακή και πολύ «σύγχρονη» ταυτοχρόνως.<br />
20 Και στα δύο παραδείγματα που παραθέτει ο Φουντανόπουλος, Εργασία και εργατικό<br />
κίνημα στη Θεσσαλονίκη, ό.π., σ. 97-99, όπου υποδηματεργάτες το 1920 και αρτεργάτες το<br />
1923 συναρτούν στα αιτήματά τους την αμοιβή τους με την τιμή του προϊόντος, δεν μπορούμε<br />
να κατανοήσουμε τις θέσεις των εργατικών σωματείων έξω από το πλαίσιο των διατιμήσεων.<br />
Το κράτος και οι έμποροι/παραγωγοί διαπραγματεύονταν την τιμή των προϊόντων<br />
με κύριο επίδικο το ποσοστό κέρδους των δεύτερων και με βασική διαρκώς μεταβαλλόμενη<br />
(σε συνθήκες πληθωρισμού και απότομων διακυμάνσεων του συναλλάγματος) μεταβλητή<br />
την τιμή των πρώτων υλών (δέρματα και αλεύρι στην περίπτωσή μας). Όταν οι εργάτες<br />
ζητούσαν αυξήσεις στα ημερομίσθιά τους, απειλούσαν να επηρεάσουν μια άλλη μεταβλητή<br />
της τιμής του τελικού προϊόντος και απ’ αυτή τη σκοπιά εμπλεκόταν στις διαπραγματεύσεις<br />
το κράτος, στον βαθμό μάλιστα που οι εργοδότες έθεταν ως όρο για την ικανοποίηση<br />
του εργατικού αιτήματος να τους επιτραπεί να πουλάνε ακριβότερα το ψωμί ή τα<br />
παπούτσια. Οι διαπραγματεύσεις, λοιπόν, εργατών και εργοδοτών για την αμοιβή της εργασίας,<br />
όταν υπήρχε διατίμηση, περιλάμβαναν εκ των πραγμάτων προτάσεις για την τιμή του<br />
τελικού προϊόντος. Για παραδείγματα από την Αθήνα βλ. Καθημερινή, 19 Απριλίου 1920,<br />
Πολιτική Επιθεώρησις, 14 Ιουνίου 1920, Εμπρός, 26 Μαΐου 1922 και Εφημερίς του Χρηματιστηρίου,<br />
14 Ιουνίου 1922 (αρτεργάτες), Εφημερίς του Χρηματιστηρίου, 14, 16, 17 και 19<br />
Μαΐου, 24 Ιουνίου 1922 (υποδηματοποιοί).<br />
~ 331 ~
Change language