You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
ΜΙΧΑΗΛ ΖΟΥΜΠΟΥΛΑΚΗΣ<br />
ατόμων επηρεάζονται στο μέγιστο βαθμό από το κοινωνικό τους περιβάλλον όσο και<br />
από τα υπόλοιπα άτομα με τα οποία συναποτελούν κοινωνία 6 . Η συμπλήρωση του<br />
μεθοδολογικού ατομικισμού με ολιστικά στοιχεία σημαίνει ουσιαστικά αναγνώριση<br />
του αδιάσειστου γεγονότος ότι οι άνθρωποι επηρεάζονται από κοινωνικά καθορισμένες<br />
και χρονικά εξαρτημένες σχέσεις μεταξύ τους.<br />
Αν στο Smith μπορεί να βρει κανείς ψήγματα της έννοιας της εξάρτησης από το<br />
παρελθόν σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο, στο Mill είναι ευκολότερο να εντοπίσει<br />
ολοκληρωμένες θέσεις και απόψεις επ’ αυτού. Το μεγαλύτερο μέρος του 2ου<br />
βιβλίου των Αρχών Πολιτικής Οικονομίας είναι, για παράδειγμα, αφιερωμένο στη<br />
μελέτη των διάφορων κοινωνικών συστημάτων ιδιοκτησίας της γης, που διαφοροποιούν<br />
τον τρόπο διανομής του εισοδήματος μεταξύ των παραδοσιακά γνωστών<br />
τριών τάξεων. Ο Mill εξετάζει έτσι λεπτομερώς πώς παράγεται και πώς διανέμεται<br />
το προϊόν, όταν υπάρχουν δύο μόνον κοινωνικές τάξεις, όπως σε περιοχές της<br />
Γαλλίας και της Ιταλίας και σε ολόκληρη την Ιρλανδία, όπου οι αγρότες καλλιεργούν<br />
μια γη που δεν τους ανήκει αλλά με δικό τους κεφάλαιο και εξοπλισμό<br />
(1848, βιβλίο 2ο, κεφ. 8-10). Εξετάζει, ακόμη, τις επιπτώσεις στην παραγωγικότητα<br />
των συστημάτων ιδιοκτησίας της γης, όταν ο ίδιος ο αγρότης είναι και ιδιοκτήτης<br />
και επιχειρηματίας, όπως συνέβαινε κατά κόρον στις ΗΠΑ στα μέσα του 19ου<br />
αι. αλλά και στην Ελβετία, τις σκανδιναβικές χώρες και σε περιοχές της Γαλλίας,<br />
της Γερμανίας, του Βελγίου και της Ιταλίας (1848, βιβλίο 2ο, κεφ. 6-7). Σε όλες<br />
αυτές τις περιπτώσεις η κατανομή των ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων δημιουργεί ένα<br />
ιστορικό προηγούμενο που μεταβάλλει θεμελιωδώς την εφαρμογή καπιταλιστικών<br />
διαδικασιών για την παραγωγή προϊόντος και πλεονάσματος.<br />
Ακόμη σημαντικότερη είναι η ανάλυσή του για την επίδραση των εθίμων στη<br />
διανομή του εισοδήματος και τις τιμές. Ο Mill θεωρεί ότι το έθιμο (custom) δρα<br />
συμπληρωματικά προς την ανταγωνιστική λειτουργία της αγοράς. Οι οικονομολόγοι,<br />
κατά τη γνώμη του, συνειδητά υπερτονίζουν το ρόλο του ανταγωνισμού, γιατί<br />
αποτελεί τη βασική υπόθεση που στηρίζει το θεωρητικό πρότυπο λειτουργίας της<br />
αγοράς (1848, βιβλίο 2ο, κεφ. 4, σ. 242). Ωστόσο, όπως ο ίδιος τονίζει:<br />
Ο ανταγωνισμός, στην πραγματικότητα, έγινε σε κάποιο σημαντικό βαθμό ο βασικός<br />
ρυθμιστής των εμπορικών συναλλαγών μόνον κατά τη σύγχρονη περίοδο.<br />
Ό σ ο π ι ο μ α κ ρ ι ά κ ο ι τ ο ύ μ ε σ τ η ν ι σ τ ο ρ ί α , τόσο περισσότερο βλέπουμε<br />
ότι όλες οι συναλλαγές και συμφωνίες ήταν υπό την επιρροή δεδομένων<br />
εθίμων (σ. 243, η απόδοση και η έμφαση είναι δική μου).<br />
Το έθιμο λειτουργούσε κατά το Mill ως μια «προστασία του αδύνατου» από<br />
την αυθαιρεσία του ισχυρού, είτε αυτός είχε πολιτική, είτε οικονομική εξουσία. Τα<br />
6 Ο όρος θεσμικός ατομικισμός προτάθηκε από τον Agassi το 1975 και, όπως δείξαμε αλλού<br />
[M. Zouboulakis. «John Stuart Mill’s Institutional Individualism», History of Economic Ideas,<br />
10 (3) (2002): 29-45], αυτός ο τύπος κοινωνικής εξήγησης χαρακτηρίζει το έργο του Smith και<br />
του Mill. Αναλυτικά για το μεθοδολογικό ατομικισμό βλ. Μ. Ζουμπουλάκης, Προβλήματα μεθόδου<br />
στην οικονομική επιστήμη, Βόλος: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας 2007, κεφ. 2.<br />
~ 466 ~
Change language