o_19heefouak9i9v4do11ac41pi7a.pdf

Αλέξης Φραγκιάδης
ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΞΟΥΣΙΑ ΚΑΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΓΑΙΟΚΤΗΣΙΑΣ
ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, 19ος – ΑΡΧΕΣ 20ού ΑΙΩΝΑ:
ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ
Ηπλέον διαδεδομένη άποψη στη νεοελληνική ιστοριογραφία σχετικά με τη νομοθεσία
περί διανομής των εθνικών γαιών και φυτειών του 1871 (νόμοι
ΥΛΑ΄ και ΤΠΣΤ΄) είναι ότι αυτή στόχευε στην ενίσχυση της μικρής ιδιοκτησίας και
ότι στην περίοδο μετά το 1871 οι εθνικές γαίες διανεμήθηκαν, κατά κύριο λόγο,
στους καλλιεργητές που ήδη τις κατείχαν 1 . Η διανομή του 1871, μάλιστα, θεωρείται
συχνά ως η δεύτερη από τις τρεις φάσεις μιας «ενιαίας» αγροτικής μεταρρύθμισης
που εξελίχθηκε από το 1821 έως το Μεσοπόλεμο:
Ως πρώτη φάση αναγνωρίζεται η περίοδος από το 1821 έως και τα πρώτα χρόνια
μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους. Κατά τη φάση αυτή δημιουργήθηκαν
και διατηρήθηκαν δημόσιες οι εθνικές γαίες.
Η δεύτερη φάση περιλαμβάνει την ψήφιση των νόμων περί διανομής του 1871
και τη σταδιακή εφαρμογή τους, που διήρκεσε έως τις αρχές του 20ού αιώνα.
Η τρίτη και «τελική» φάση αφορά στην αγροτική μεταρρύθμιση του Βενιζέλου
και του Παπαναστασίου, το νομοθετικό πλαίσιο της οποίας διαμορφώθηκε μεταξύ
1911 και 1926, η δε εφαρμογή κράτησε έως τα τέλη του Μεσοπολέμου, και σε κάποιες
περιπτώσεις έως τις αρχές της δεκαετίας του 1950 2 .
Οι αρχειακές έρευνες, ωστόσο, που έχουν διεξαχθεί την τελευταία 20ετία σχετικά
με την εφαρμογή της μεταρρύθμισης του 1871, δεν φαίνεται να τεκμηριώνουν
την άποψη ότι στόχος της μεταρρύθμισης υπήρξε η ενίσχυση της μικρής ιδιοκτησίας
3 . Αντιθέτως, η προσεκτική ανάγνωση των πορισμάτων αυτών των ερευνών οδη-
1 Την άποψη αυτή έχουν εκφράσει κατά καιρούς οι συγγραφείς Κ. Βεργόπουλος, Θ. Βερέμης,
Γ. Δερτιλής, Ε. Καρούζου, Ν. Μουζέλης, Σ. Πετμεζάς, Κ. Τσουκαλάς, W. McGrew και
πολλοί άλλοι. Βλ. όμως και τις επιφυλάξεις που διατυπώνει ο H. Hadjiiosif, «Class structure
and class antagonism», στο Ph. Carabott (επιμ.), Greek society in the making, 1863-1913, Λονδίνο
1997, σ. 3-18.
2 Βλ. Γ. Β. Δερτιλής, Ιστορία του ελληνικού κράτους, Αθήνα 2005, τ. Α´, σ. 159-161,
394· Σ. Πετμεζάς, Η ελληνική αγροτική οικονομία κατά το 19ο αιώνα, Αθήνα 2003, σ. 23,
31-32, 89-90.
3 Αναφέρομαι στις εξής εργασίες: A. Franghiadis, «Peasant agriculture and export
trade», αδημοσίευτη διδακτορική διατριβή, European University Institute, Φλωρεντία 1990·
του ιδίου, «Réforme agraire et développement de la propriété individuelle en Grèce au ΧΙΧe
s.: la distribution des “Domaines Nationaux”, 1871-1887», στο S. Woolf (επιμ.): Espaces et
familles dans l’Europe du sud à l’âge moderne, Παρίσι 1993· Δ. Κ. Ψυχογιός, Το ζήτημα των ε-
θνικών γαιών, Αθήνα 1994· E. Karouzou, «Cultures maraîchères dans la Méditerranée; les
~ 119 ~