Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
ΦΩΚΙΩΝ Π. ΚΟΤΖΑΓΕΩΡΓΗΣ<br />
Ο όρος τσιφλίκι στις πηγές του μελετηθέντος δείγματος απαντάται με δύο σημασίες:<br />
α) οικισμός και β) αγρόκτημα 3 .<br />
1. Τσιφλίκια-οικισμοί<br />
Με τη φράση «τσιφλίκια-οικισμοί» εννοούνται τσιφλίκια, τα οποία διέθεταν μόνιμα<br />
εγκατεστημένο και σταθερό φορολογούμενο πληθυσμό, είχαν μια φορολογικήδημοσιονομική<br />
και τοπογραφική αυτονομία από γειτονικά χωριά και στην οικιστική<br />
τυπολογία των καταστίχων ταξινομούνταν δίπλα στα χωριά, τους μεζράδες και<br />
τις κοινότητες (cemaat) 4 ως ξεχωριστός οικιστικός τύπος. Δύο ειδών τέτοιες οικιστικές<br />
συγκεντρώσεις απαντώνται στο δείγμα μας: τα τσιφλίκια των «γερακάρηδων»<br />
(doğancıyan, bazdaran) 5 και τα υπόλοιπα άγνωστης προέλευσης, που εξελίχθηκαν<br />
σε χωριά, διατηρώντας –τουλάχιστον αρχικά– στο όνομά τους τη λέξη τσιφλίκι<br />
(π.χ. karye-i çiftlik-i Canikli). Ας δούμε τα δεδομένα των καταστίχων.<br />
Το 1454/5 δέκα οικισμοί καταχωρίζονται ως τσιφλίκι και άλλος ένας καταγράφεται<br />
ως τιμάριο, χωρίς να γίνεται αναφορά σε συγκεκριμένο οικισμό (timar-ı<br />
çiftlik-i Malğar Ali Karaca Paşa). Τα περισσότερα, πάντως, εντάσσονται στο πλαίσιο<br />
της οργάνωσης των γερακάρηδων και ήταν τέτοιου είδους τσιφλίκια 6 .<br />
Το 1485 καταχωρίζονται δεκαεπτά οικισμοί, οι οποίοι στην επωνυμία τους περιέχουν<br />
τη λέξη τσιφλίκι. Οι πέντε από αυτούς χαρακτηρίζονται ως χωριά (karye)<br />
και απλά περιέχουν στην ονομασία τους τη λέξη τσιφλίκι. Οι εννιά από τους δέκα<br />
οικισμούς της προηγούμενης απογραφής συνεχίζουν να εμφανίζονται και σ’ αυτήν,<br />
είτε με την ίδια ονομασία είτε με λίγο παραλλαγμένη 7 . Ο πληθυσμός των οικισμών<br />
3 Τη διάκριση αυτή την παρατήρησε πρώτος ο H. Gerber, κατά τη μελέτη του για τα βακούφια<br />
της Αδριανούπολης, με βάση το βιβλίο τού T. Gökbilgin, χωρίς όμως περαιτέρω ανάλυση.<br />
Βλ. H. Gerber, «The Waqf Institution in Early Ottoman Edirne», Asian and African<br />
Studies 17 (1983), 40-1.<br />
4 Οι μεζράδες (τουρκ. mezraa) ήταν καλλιεργήσιμες εκτάσεις, οι οποίες δεν περιείχαν φορολογούμενο<br />
πληθυσμό. Συνήθως προέρχονταν από εγκαταλελειμμένα χωριά ή και εξελίσσονταν<br />
σε χωριά. Την καλλιέργεια –και την πληρωμή της φορολογίας– είχαν συνήθως οι κάτοικοι<br />
του πλησιόχωρου οικισμού. Με τον όρο «κοινότητες» εννοούνται οι εγκαταστάσεις νομαδικών<br />
πληθυσμών, που εξ ορισμού έχουν τον χαρακτήρα του προσωρινού. Με την πάροδο του 16ου<br />
αι., τέτοιου είδους κοινότητες αποτέλεσαν χωριά, καθώς οι νομάδες γιουρούκοι που τις αποτελούσαν,<br />
είχαν λάβει τον χαρακτήρα μόνιμα εγκατεστημένου αγροτικού πληθυσμού.<br />
5 Όπως φαίνεται και από τη λέξη, ο όρος αφορά ειδικά τμήματα του πληθυσμού, που<br />
ήταν επιφορτισμένα με την εκτροφή και εκπαίδευση γερακιών για το οθωμανικό στράτευμα.<br />
Η Θράκη ήταν μια από τις επαρχίες, όπου ο θεσμός λειτούργησε. Τα μέλη αυτών των<br />
σωμάτων ανήκαν στην τοπική στρατιωτική τάξη και λάμβαναν το εισόδημά τους από τα τιμάρια<br />
της περιοχής. Για τσιφλίκια τέτοιων και άλλων παρόμοιων ομάδων βλ. B. Cvetkova,<br />
«Early Ottoman Tahrir Defters as a Source for Studies on the History of Bulgaria and the<br />
Balkans», Archivum Ottomanicum 8 (1983), 173, υποσημ. 101.<br />
6 MC O.89, 1b, 4b, 8a, 15a, 15b-16a, 16b, 17a, 17b.<br />
7 Πρόκειται για τα τσιφλίκια: α) Doğancı (1455: MC O.89, 15b), çiftlik-i Doğancı Karlı<br />
(1485: ΤΤ 20, 220). β) Çiftlik-i Malğar Ali (1455: MC O.89, 16b – 1485: TT 20, 186). γ)<br />
~ 96 ~
Change language